Assen, Rooms-Katholieke kerk
Informatie over de kerk
Kerk.
De Rooms Katholieke parochie te Assen werd opgericht bij koninklijk
besluit van 24 april
1833.
Akte van stichting van de statie Assen door Antonius Antonucci, vice-superior
van de Hollandsche Missie (10) (Klik op de afbeelding voor
een vergroting)
In deze tijd werkten veel arbeiders uit Duitsland in de vervening
bij Assen. Indien
zij niet te Assen konden kerken vreesde men dat zij zouden uitwijken
naar de vervening in
Avereest, vandaar dit initiatief van de burgerlijke overheid. Op 29
juni 1833 werd voor
deze parochie aan de Zuidersingel in Assen een noodkerkje in gebruik
genomen.
Het
eerste 'kerkje'. Foto uit de jaren'30 van de vorige eeuw.
Op een
terrein ten noorden van de Vaart werd 14 april 1837 de eerste steen
gelegd voor een nieuw
kerk. (22)
Akte van wijding door de bisschop van de kerk en het altaar in Assen; 1837 (11)
(klik op de afbeelding voor een vergroting)
Foto:
Facebook Drenthe in Woord en Beeld (1911)
De kerk die er nu nog staat aan de Nassaulaan werd
geconsacreerd in 1934 (01k).
Orgel.
In Het Orgel van 2002-01 staat een een artikel van Victor
Timmer "Rooms-katholiek orgelbezit in Groningen en Drenthe in het midden van de
19de eeuw (I)". In dit artikel
wordt ook de orgelgeschiedenis
van de RK Kerk in Assen beschreven tot het einde van de 19de eeuw.
16e eeuw:
Vóór de hervorming
Uit een proveniersbrief uit 1558 blijkt, dat een zekere
Claes Wetsinghe voor tien Emder guldens "ene stede ende proevene in onse
Cloester" krijgt, onder voorwaarde, dat hij "op dat orgel sal spoelen syn
leventlanck". Deze organist wordt in genoemde brief gewezen op zijn rechten en
plichten en moet beloven "weder vredelick toe wesen mijt de broeders", wat er op
zou kunnen wijzen, dat hij opnieuw werd opgenomen. In elk geval moet er toen in
de kapel een orgel gestaan hebben, waarbij niet duidelijk is of dit orgel al
vóór 1558 aanwezig was. Vermoedelijk was het een portatief of positief. Wat er
met dit instrument is gebeurd weten we niet. Ook over een organist wordt hierna
niet meer gesproken (05) .
RAD. Inventaris J. G. J. Joosting. Het
archief der abdij te Assen. Leiden (1906). Inv. 20. Fragment: "Wij Anna
Frowa Abdisse Else Koenders pijorinne Suaene Baeken keldersche mijt den ghemen
senioren des closters thoe Assen bekennen ende betueghen mijt desen openen
bezegelde breve voer ons ende onse naekoemelinghen dat wij eendrachtlijke mijt
goeden wijlle unde consent hebben ghegeven ter ere goedes Claes van Wetsinghe
orgaenist ene stede ende proevene in onse Cloester op soe daenen vorwerden dat
Claes voers. op dat orgel sal spoelen syn leventlanck soe langhe als hee can
ende vermach[. . . . . ]ende ick Claes voors. loeve weder vredelick toe wesen
mit de broeders[. . . . . ]hyrom heft Claes voers. den convente voers. ghegeven
tyn emder gl. [. . . . . ]ghegeven in den jaere ons heren dusent vijff hundert
ende achtenvijfftich des sondaghes voer Assen cionis domini".
1840/-41: Het eerste bericht over een orgel
dateert uit 1840, toen aartspriester Van Kessel aan pastoor Beltman
(zijn opvolger in
Assen) meldde (02V): "Er
dient zich hier [= Zwolle] eene
gelegenheid aan, om een Kabinet orgeltje te kopen", naar hij
dacht voor enige
honderden guldens. Het enige bezwaar was "het gebrek aan
eenen organist, welke
het voortdurend pro Deo zoude willen bespeelen" . Pastoor
Beltman liet de
verdere afwikkeling graag aan zijn superieur over, maar merkte wel op: "Ingeval
het Kabinet orgel het onze werd, dan zal het toch wel zoo kunnen
veranderd worden, dat de
Organist niet met den rug naar het Altaar behoeft gekeerd te zijn, want
dat zoude in ons
Klein kerkje te hoogste af te keuren zijn". (03V)
Inderdaad
was geen organist voorhanden en dat laatste was dan ook de reden dat
Van Kessel meldde dat
hij van aankoop afzag, hoewel het instrument beschikbaar was "voor
eene
buitengewone goedkope prijs". (04V)
Blijkbaar woog de
afwezigheid van een organist daarna toch minder zwaar, want ongeveer
een jaar later
schreef de pastoor: "In de maand Augustus komt hier denkelijk
de orgelmaker van
Groningen, die jaarlijks hier komt, om het orgel in de protestantse
Kerk te stemmen en na
te zien, bij die gelegenheid zoude het niet verkeerd zijn om op het
overplaatsen van het
Kabinet Orgeltje te denken, en zoo ons voorkomt hetzelve slechts zonder
er iets aan te
veranderen, over te brengen te neinde kosten te sparen - ook moet er in
ernst aan gedacht,
om iemand in de gemeente te vinden die zich voor dat vak zal bekwamen";
(05V) genoemde orgelmaker was de
welbekende G.W. Lohman. (06V)
Of hij het ook was die aan het einde van 1841 een kabinetorgel in de
kerk plaatste en of
dat het eerder genoemde Zwolse huisorgel betrof is niet bekend. Kort na
de jaarwisseling
gaf de pastoor een opgetogen verslag van de inwijding tijdens de Kerst:
(07V)
"(…) dat wij voornemens waren, met Kerstijd het
orgel te gebruiken - Hoe
zulks eene aller onverwachtste verrassing voor de gemeente was behoef
ik niet te zeggen,-
na dat volgens gewoonte de Introitus gezongen was, ging de deur van de
sacristie open,
terwijl de schel de komst van het Allerheiligste Sacrament des Altaars
aankondigde, en
ziet, dit werd op eens ontvangen door het volle orgel ! hoe wel op
alles voorbereid
zijnde, viel het mij moeijelijk mijn gemoed te houden, (….)
en gelijk men mij
verzekerde ontrolde meenigeen onwillekeurig een traan.- Ons hoofd doel
waarom wij bij de
feestviering het orgel wilden laten hooren was, dat wij willen
beproeven, of door
onderlingen giften de kosten niet kunnen gevonden worden - hoe wel er
slechts de week voor
Kerstijd toe kon besteed worden aan de noodige oefening voor koor en
organisten te houden,
is het toch tamelijk goed gegaan - ik beklom na het Evangelie den
preekstoel, en na mijne
uit boeseming over den Engelen Zang, welke heden voor de eerste maal
door orgel en koor
gezongen was gedaan te hebben, herhaalde ik de opkomst der gemeente -
toonde aan, wat door
elders wonende godsdienstvrienden voor ons was gedaan, en vroeg toen of
het niet
onbescheiden konde wesen andermaal buiten de Gemeente eene Collecte te
doen en stelde toen
voor, dat ik in persoon ten hunnen de liefdegaven wilde inzamelen.- met
de Collecte tot
dat einde heeft Schuiten en ik een begin gemaakt, en mij dunkt, dat wij
deze eerste
collecte op ongeveer f 100 zullen brengen, en dan naderhand al weer op
dezelfde of op eene
andere wijze:- het zal wezenlijk zeer netjes worden wanneer het front
er voor is, maar de
som zal dan ten naaste bij alles en alles er onder gerekend op ongeveer
f 300 loopen".
Vermoedelijk is het instrument voorzien van een schijnfront. In 1841
gaf het Armbestuur
een voorschot van f. 35,02 "voor de uitgaven voor het Orgel",
(08V) waarschijnlijk in verband
met de plaatsing van het instrument.
1842/-43 In 1842 werd f. 6,- uitgetaald aan "Orgelmaker"; bovendien werd door het Kerkbestuur f. 10,02, zijnde "de schuld van 't Orgel" overgenomen. (09V) Bijkbaar waren toch niet voldoende 'liefdegaven' voor de aankoop van het orgeltje ingezameld. Het vinden van een vaste organist bleef een probleem, getuige een uitgave in het zelfde jaar voor "Een Organist in de Kersdagen f. 1,80'.
1856: De parochie-inventaris van 20 juni 1856 meldde de aanwezigheid van "Een Cabinet Orgel". (10V) Het was het laatste levensteken van dit instrument (waaraan men vermoedelijk niet veel plezier heeft beleefd), want het werd nog in hetzelfde jaar verkocht, "daar het sedert jaren reddeloos is, en tegen de vochtigheid van de kerk niet bestand blijft, en in deze kleine gemeente aan geen organist te denken valt". (11V) (14)
1863: Men heeft zich daarna moeten
redden met een oud "Seraphijn orgeltje"' dat in 1863 voor f. 70,- werd
gekocht
van de paters Jezuieten in Groningen (12V),
maar waaraan men ook al
weinig plezier beleefde.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 17-06-1871, 21-12-1872, 28-12-1872
Caecilia; algemeen
muzikaal tijdschrift van Nederland jrg 29, 1872, no 3, 01-02-1872
1878/79: Men besluit het
seraphijn-orgel te slopen. Zo
werd in 1879 opgemerkt, (13V) dat "het
ding dáár [= in Groningen] reeds af was. Nu is
het geheel versleten en niet meer op te
lappen volgens den Heer J. de Wit te Groningen". Men wilde
graag een nieuw
harmonium voor "onze vochtige kerk, een instrument dat men nu en dan in
de pastorie
kan laten opdrogen". Genoemde heer De Wit plaatste volgens het
Memoriale op 22
november 1879 (St.Caecilia) voor f. 300,- een "Americaansch
orgel"
(Standard organ), dat hij de dag daarna voor het eerst bespeelde. In het boek
van Kocks (09) staat er het volgende over te lezen: "In
1878, toen Mgr. Andreas Ignatius Schaepman, die van 1846 -1854 in Assen pastoor
was geweest, zijn oud-parochie bezocht voor de toediening van het H. Vormsel,
werd besloten - want het getal communcanten bedroeg toen 380 - de kerk te
vergroten, een toren ervoor te plaatsen en een nieuw orgel aan te schaffen. Het
orgel kwam het eerst van deze drie punten van het verlangenlijstje tot
verwerkelijking. Het was in 1879".
Op
27 juni schrijft de pastoor van
Assen aan de bisschop in Utrecht dat ongeveer twintig jaar geleden een oud
harmonium is aangekocht voor f 70,-
Het instrument is nu geheel versleten.
Volgens dhr. J. de Wit uit Groningen zou een harmoniums moeten worden
aangeschaft dat ook in de pastorie geplaatst kan worden om wegens de vochtige
kerk weer te drogen.
Kan een volmacht worden verleend om voor f 250,- een
nieuw harmonium aan te schaffen. Dat kan dan ook dienst doen na de vergroting
van de kerk. De kosten kunnen worden bestreden uit de opbrengst van de verhuur
van zitplaatsen. (15)
1881/82:
Ook dit 'Kostbaar stuk' had problemen met de vochtigheid
getuige uitgaves in 1881 (f. 14,95) en 1882 (f. 25,-). Bij de
feestelijke inwijding van de vergrote kerk in 1882 verzucht de pastoor echter: "Het moet
niet volmaakt zijn op deze wereld; het gezang en het orgelspel was
allerdroevigst." (06) (14)
Notitie uit het Registrum memoriale:
'Nadat het oude Kabinetorgel met toestemming van ZOH was gesloopt (in 1873) en
het onbruikbaar geworden harmonium was verwijderd, werd er op het zangerskoor
den 22 november 1879 (H Caecilia) een Americaansen Orgel (Standard Organ)
geplaatst en door den Verkooper J. de Wit te Groningen den volgenden dag bepeeld.
Mogel dit kostbaar stuk van 300 Gld nu tegen de vochtigheid besteand zijn!
Helaas in 1881 en 1882 kwamen reeds onkoste van f 14,95 en f 25,00'
Nog een
notitie uit dezelfde tijd. (21)
Foto interieur uit
ca. 1880 (07)
1899: Aan de orgelmaker M. Maarschalkerweerd te Utrecht werd de opdracht gegeven voor het plaatsen van een gebruikt orgel in de kerk aan de Vaart. Dit orgel wordt door M. Maarschalkerweerd gerestaureerd. Vermeldt wordt van het instrument : "de blaasbalg is zoo goed als nieuw". Het mocht maximaal 800 gulden kosten. De dispositie van dit instrument was als volgt: (14V)
Manuaal | C - f3 | |
Prestant | 8' | |
Holpijp | 8' | |
Salicionaal | 8' | |
Octaaf | 4' | |
Fluit | 4' | |
Openfluit | 4' | |
Quint | 3' | |
Octaaf | 2' | vanaf C t/m F gedekt |
Nevenregisters: Ventiel; Nihil; Aangehangen pedaal C - d1;
systeem: mechanisch
sleepladen.
In het Registrum memoriale staat het volgende genoteerd: 'In den
maand Februari 1899 is een pijporgel geplaatst op het zangkoor. Het is een oud
orgel, door M. van Maarschalkerweerd uit Utrecht geheel gerestaureerd. Het orgel
bevat acht registers en pedaal.
De blaasbalg is zo goed als nieuw. De kosten
zijn bestreden uit contributies door enige dames uit de Gemeente maandelijks
opgehaald' (21)
1919: Organist Le Roux kwartaal f 25,-
later f 50,- orgeltrappen half jaar f 20,-
21 december orgelstemmen f 10,- (16)
1920: Op 1 mei
krijgt de parochie een machtiging vanuit de bisschop om voor f 175,- een
harmonium aan te schaffen. (15)
Renteloos voorschot
zangkoor voor het aanschaffen van een orgel f 175,-
1921:
Klokluiden en orgeltrappen half jaar f 30,-
1922: Orgel
schoonmaken en stemmen f 61,40
1924: Muziek Mosmans f 4,01
en rekening Meek f 6,- Aanschaf muziek Mosmans, inbinden etc 1,11 1,04 0,20 1,25
5,90
1926: Reparatie orgel f 2,50
1927:
Reparatie orgel St. Paulus f 10,-
1930: Reparatie
kerkorgel f 2,50
1931: 11 aug kerkorgel gemaakt f 3,40
1932: 12 febr bezoek Koch onkosten orgel f 27,50
20 maart Joh Meek orgel gerepareerd f 7,50
1 juli Meek v. piano H. Paulus f 12,60 verder f 6,00 thuis piano (huur)
20
nov Bernh Koch f 20,40 (16)
Ansichtkaart na 1960
1934: Het orgel wordt verplaatst
door Valkx & Van Kouteren naar de
nieuwe kerk. Kosten: f 555,10 Het oude front is toen vervallen en de
frontpijpen werden in
het binnenwerk gezet. (02k).
(04k)
Tekeningen van de nieuwe kerk (17) Klik op de afbeelding voor
een vergroting
Provinciale Drentsche en Asser courant 03-07-1934 (klik op de afbeelding voor
een vergroting)
1934: Organistensalaris gehalveerd
naar f 25,- (andere organist?)
1935: 17 dec Valckx en Van
Kouteren f 20,-
1937: Organist vanaf 1937 f 31,25
25 okt
orgelstemmen Valckx en Van Kouteren f 20,-
1938: 8 aug V&K f
2,50
12 okt stemmen kerkorgel f 20,10
1939: 16 mei G.
Vrijhoven organist f 31,25
7 juni reparatie harmonium f 1,-
16 sep orgelstemmen f 20,10
20 dec motor
orgel smeren f 0,50 lampje orgel f 0,65
1940: 23 sep
orgelstemmen f 20,10
1941: 15 mei salaris organst Vrijhoven
naar f 36,25 (Incidenteel)
22 oktober aan fa. Meek orgelhuur f 43,10
30 dec orgeltrapper, organist f
7,10 en f 20,84 (16)
1940: Men besluit een nieuw orgel aan te schaffen. Het oude instrument is niet meer afdoende te repareren In afwachting van het nieuwe orgel wordt besloten tijdelijk een harmonium gebruiken. (04k)
1941: In het Registrum memorialestaat staat voor januari het
volgende genoteerd:
Vierdag stuurt een aantal
foto's en referenties van door hem
gebouwde orgels naar Assen.
Op 17 januari
schrijft W.E. Vierdag een antwoord op een brief d.d. 15 januari van de pastoor
dat hij graag een advies over het orgel uitbrengt. Hij komt 20 januari naar
Assen.
Op 21 januari schrijft
Vierdag dat hij tijdens zijn bezoek een voorlopige opdracht heeft gekregen voor
het bouwen van een nieuw orgel. Enige registers van het oude orgel zullen worden
hergebruikt.
Eind van deze week komt er een gedetailleerd plan. Het hout voor
het orgels is al gereserveerd Op het orgel zal 20 jaar garantie worden gegeven.
Kan bevestigd worden dat de windmotor dient te worden aangesloten op draaistroom
220/380 volt. Als dit bekend is kan de windmachine direct worden besteld.
Op
22 januari schrijft Vierdag dat
eind van de week zowel het plan als een tekening van het front en de plaatsing
zullen worden gestuurd.
Kan de pastoor de maten van het balkon doorgeven op
het bijgesloten briefje. Graag zeer nauwkeurig. Vierdag heeft rekening gehouden
met de trap.
Op 24 januari doet
Vierdag een prijsopgave. Ook stuurt hij tekeningen die in Assen kunnen blijven,
omdat hij zelf ook nog exemplaren heeft. De organist heeft vrij zicht op het
altaar. Ook als het zangkoor is opgesteld.
Om praktische redenen is het
oorspronkelijke ontwerp iets aangepast. De grootse pijpen (grootste is 280cm)
staan in het front. Alle frontpijpen zijn sprekend. De hoogte van het middelste
deel is afgestemd op het kerkraam, dat zichtbaar blijft.
Tekeningen van het orgel door Steinmann-Vierdag (17) Klik op
de afbeelding voor een vergroting
Op
31 januari bevestigt Vierdag het
teloongesprek met pastoor Van Benthem dat het ontwerp is goedgekeurd. het hout
voor het front en de windladen is in de werkplaats al op maat gemaakt. De pijpen
konden net voor het metaalverbod worden besteld.
Op 3 februari
biedt Valckx & Van Kouteren voor f 4.350,- een orgel aan dat bijna is afgebouwd. Omdat door
oorlogsomstandigheden opdrachten uitvielen is aan dit orgel begonnen om het
personeel aan het werk te houden.
De dispositie van dit pneumatische
orgel is als volgt:
Manuaal I: Bourdon 16', Prestant 8', Roerfluit 8',
Octaaf 4', Octaaf 2', Mixtuur III-IV
Manuaal II: Quintadena 8', Salicionaal
8', Spitsfluit 4', Nasard 2 2/3', Basson-Hobo 8'
Pedaal: Subbas 16',
Octaafbas 8' (beide een transmissie van Manuaal I)
Koppels: Manuaal I-Manuaal
II, Manuaal I-Pedaal, Manuaal II-Pedaal, Super Manuaal I-Manuaal II, Sub Manuaal
I-Manuaal II
Vaste combinaties: P (Piano, MF (Mezzoforte) F (Forte, T (Tutti)
O (Oplosser
AP (Automatisch Pedaal) O (Oplosser)
Vrijstaande speeltafel
voor het orgel
Op 13 februari
schijft Valckx dat hij in Assen was, maar de pastoor vanwege ziekte niet kon
spreken. Hij sluit een referentielijst
in van door hem gebouwde orgels in.
Op
13 februari schrijft Vierdag dat
hij de nieuwe dispositie stuurt. Toegevoegd is een kromgoorn 8'en een octaafbas
8' in het pedaal. De prijs van f 3.885 wordt daardoor met f 450,- tot een bedrag
van f 4.335,-
Op
17 februari schrijft pastoor Van
Benthem aan Valckx en Van Kouteren dat hij hen wegens ziekte niet te woord kon
staan. Jammer dat de offerte niet voor 29 december binnen was. De opdracht is
inmiddels aan een andere firma toegekend.
Op
21 februari schrijft Vierdag dat
hij zekerheid wil hebben over de toegevoegde pijpen vanwege het bestellen van
het tin. Hij wil graag weten of alle afspraken nu vast staan. De levering van
het tongwerk Kromhoorn 8' is ook toegezegd.
Op
25 februari schrijft Vierdag dat de
windlade van Manuaal I klaar is met 6 stemmen. Wisseling van registers zonder
prijsverhoging is nog mogelijk.
Op
28 februari schrijft Vierdag dat ze bij een bezoek aan een orgel in Zwolle
hoorden dat dhr. Ponten voor Assen om advies was gevraagd. Vierdag heeft geen
enkel bezwaar met betrekking tot een adviseur.
Op
7 maart schrijft Vierdag dat hij
het contract heeft opgestuurd. Kunt U het contract ondertekenen en retourneren.
De pijpenfabriek berichtte dat de pijpen over 8-10 weken gereed zullen zijn.
Op 10 maart schrijft Vierdag dat
hij organist Ponten in Zwolle heeft bezocht. Vierdag denkt dat hij achter de
schermen wordt tegengewerkt. Vierdag is van mening dat de kwaliteit van zijn
werk goed is en daarom waren er ook geen conflicten met opdrachtgevers.
Kwaliteit gaat boven alles. Vierdag heeft op dit moment zes opdrachten in
behandeling. Volgens Ponten zijn op Manuaal I drie 8-voets registers nodig. De
16-voets kan als transmissie. Het oude werk wordt geheel terug genomen. De oude
pijpen worden niet hergebruikt. Hij gaat akkoord met Ponten als adviseur.
Op
21 maart antwoordt Vierdag op een
brief van 20 maart. Hij zal overleggen met Ponten over de dispositie. Er dient
een 16-voets register in het manuaal I en Pedaal te komen en een 8-voets
strijker in Manuaal I. Ook de plek van de speeltafel wordt met Ponten afgestemd.
Binnen een paar dagen is alles hopelijk geregeld en kan verder worden gegaan met
het pijpwerk.
Op 26 maart tekent
Cor Ponten op een brief van Steinmann-Vierdag aan dat hij akkoord is met de
voorgestelde dispositie.
Manuaal I: Prestant 8', Roewrfluit 8', Viola 8',
Octaaf 4', Fluit 4', Mixtuur III
Manuaal II: Salicionaal 8', Holpijp 8',
Nachthoorn 4', Woudfluit 2', Kromhoorn 8'
Pedaal: Subbas 16', Octaafbas 8'
transmissie van Prestant 8'
Tremulant
Koppels: Manuaal I-II,
Pedaal-Manuaal I, Pedaal-Manuaal II, Supperoctaafkoppel Manuaal II-I,
Suboctaafkoppel Manuaal II-I
Vaste combinaties Piano, Mezzo-Fort, Forte,
Tutti, Oplosser
Het tweede manuaal heft 68 pijpen vanwege de
superoctaafkoppel
Op 28 maart
schrijft Vierdag dat hij overleg heeft gehad met de broers Ponten. De dispositie
is nu definitief vastgesteld.
Vierdag komt aanstaande maandag naar Assen. De
wensen van Ponten kwamen grotendeels overeen met de plannen van Vierdag.
Vanaf dit moment zijn er geen wijzigingen meer mogelijk. Het front blijft zo als
ontworpen met het raam vrij n de speeltafelvooraan op het koor bij de balustrade
Van april dateert nog een kladbrief
van de pastoor aan Valckx en van Kouteren. Zij zijn in Assen geweest. Alles
blijft bij het oude.
Op 9 mei
schijft Vierdag dat hij het contract heeft ontvangen. Hij stuurt een monster
voor het beitsen van de orgelkas.
Op
23 mei schrijft Vierdag dat er geen aanmerkingen waren op de proef, zodat
kan worden doorgegaan met het afbeitsen.
Op
11 juni beantwoordt Vierdag een
brief van 6 juni. Het werk aan het orgel vordert goed.
Het wachten is nu op
het pijpwerk. Als dit is binnen gekomen en geplaatst, dan kan dhr. Ponte naar de
werkplaats komen voor een keuring.
Daarna kan de plaatsing worden gepland.
Het oude orgel kan niiet worden 'opgelapt'. Waarschijnlijk is de 'rochelende'
motor defect. Als het orgel het opgeeft is er een harmonium beschikbaar.
Op
13 augustus schrijft Vierdag dat er
nu wordt gewacht op het pijpwerk. Hij krijgt die dag een
telegram van Stinkens dat levering
niet voor 1 septmber kan plaatsvinden. Hij stuurt een foto waarop het orgel in
de werkplaats is te zien.
Als het pijpwerk is gearriveerd kan het orgel na
een paar weken worden geplaatst.
Het is uiterst moeilijk om aan het materiaal
voor de pijpen te komen van 1 mei. Leveringen zijn maar mondjesmaat.
Er staan
inmiddels drie orgels klaar, maar zonder pijpwerk. (12)
1942: Volgens een
vrachtbrief werd het orgel op 9 januari in Assen afgeleverd en had het een
bruto gewicht van 2500 kg. Vervoer per trein. De vrachtkosten waren f 34,50.
Het onderhoudscontract met
Steinmann-Vierdag dateert van 26 januari. D garantietermijn is twintig jaar. De
jaarlijkse stemming kost f 25,50.
De
eindafrekening is van 31 januari. De totaalprijs van het orgel was f 4342,-.
Hierbij inbegrepen was een latere uitbreiding van f 450,-
Er was al een
bedrag van f 3540,- betaald zodat de laatste termijn f 802,- bedroeg. (12)
Dispositie volgens tekening:
Manuaal I: Prestant 8', Viola 8', Holpijp 8',
Octaaf 4', Gedekte fluit 4', Ruischquint 2 2/3
Manuaal II:Vioolprestant 8',
Open fluit 8', Nachthoorn 4', Woudfluit 2'
Pedaal: Subbas 16'
In het
Registrum memoriale staat het volgende genoteerd: '1 Jan. '41 In de
Niuwjaarstoespraak wordt door de pastoor de actie ingezet om te komen tot een
nieuw orgel. Gulle medewerking van de parochianen.
Wegens de
oorlogsomstandighedn worden terstond maatregelen genomen om te komen tot een
nieuw orgel. Leverancier Steinmann-Vierdag uit Enschede. Kosten f 4300,- met
inlevering van het oude orgeltje. Door verschillende bepalingen v.d. Duitse
bezettende overheid komt er stagnatie in de levering.
Doch eindelijk na ...moeilijkheden
wordt het nieuwe orgel geplaatst in januari 1942.
8 febr. '42 heeft de
plechtige inzegening plaats door de pastoor v.d. parochie en wordt het orgel
ingespeeld door de heren Cor & Edurad Ponten uit Zwolle, die tevens de adviseurs
bij de levering en plaatsing waren.
Een kleine traktaie volgt in de pastorie,
waar de heren Ponten en de heer Vierdag bij aanwezig zijn.
Door vrijwillige
bijdragen v.d. parochianen in een maandelijkse schaalcollecte (collecte aan huis
is verboden) is de schuld eind '43 totaal gedelgd.' (21)
De foto's werden mij toegestuurd door dhr. J. Venema uit Dronten, oud organist van de kerk. De foto links is afkomstig uit de Drents-Asser Courant van 10-3-1979. De andere foto's zijn van dhr. Venema zelf. (04)
Dispositie na een aantal wijzgingen tijdens het bouwtraject:
Manaal | C - g3 | Manuaal II | C - g3 | Pedaal | C - f1 |
Prestant | 8' | Salicionaal | 8' | Subbas | 16' |
Viola | 8' | Holpijp | 8' | Octaafbas | 8' |
Roerfluit | 8' | Nachthoorn | 4' | ||
Octaaf | 4' | Woudfluit | 2' | ||
Fluit | 4' | Kromhoorn | 8' | ||
Mixtuur | 3 st. |
Man. II in zwelkast; tremulant;
Koppelingen: Man. I - Man. II;
Man. I - Ped. ; Man. II
- Ped. ; Sub. II - I; Super II -I; speelhulpen: P. , MF. , F. , T. ,
Opl. ; zweltrede voor
Man. II; registers als wippers (03k).
Foto vanuit het Archief van http://www.kerkeninbeeld.nl
Detail uit dezelfde foto
Provinciale
Drentsche en Asser courant 09-02-1942
1942: 1 sep Steinmann-Vierdag
f 25,50
29 september A. Schuil voor N. orgel f 39,48 noodorgel?
30 dec S&V
f 15,30
1944: 14 jan orgelstemmen f 25,-
Vanaf 1944 f
50,- voor organist
1945: 22 nov Joh. Meek f 22,50
1947: 30 sep aan Twentsche kerkorgelbouw f 73,30 (04k)
1948: 7 juni Twentsche orgelbouw f 32,50
5 aug H.J. Vierdag f 42,50
1949: 24 april H.J. Vierdag f 18,-
1950: 24
sep Twentsche orgelbouw f 101,15 (16)
1955:
In het Registrum memoriale staat het volgende
genoteerd: '22 mei Het kerkorgel.
Ons kerkorgel is dze week gekeurd. Het heeft veel gebreken! De reparatie kost
zeer veel geld: f 5.000,- Daarom gaan we een fonds vormen: collecte voor het
orgel.' (21)
1959: Het orgel is in slechte
staat. Reparatie zou volgens een
deskundige f 11.000.- kosten. Men wacht op het oordeel van de stemmer.
Dit oordeel blijft
verder uit; vermoedelijk is er dus verder niets gebeurd. Het orgel was
opgesteld in twee
kassen? aan weerszijden van het (zang)koor. (04k)
1964: In het Registrum memoriale staat het
volgende: 4 sept De Heer J.C.
Angering neemt afscheid als organist, op een leeftijd van 80 jaar. Opvolgster
wordt mevr. Bill-Huyskes
1967: Jan Boerma volgt mevr. H.W. Bill-Huyskes op als
organist
De
Orgelvriend 1967/10
1977: Op 17 augustus
schrijft Hilbrand Bronsema dat het orgel in een zeer slechte toestand verkeerd.
Hij vindt het jammer dat de Kromhoorn 8' is vervangen door een strijker.
Tongwerken zijn duur en hij vraagt zich af of het register bewaard is.
herstel van het orgel is dubieus omdat dit soort orgels niet meer wordt gemaakt.
Hij zou het orgel kunnen stemmen en intoneren voor f 1.000,-. De vraag is of dat
de problemen oplost. Een nieuw mechanisch orgel komt op f 200.000,- Een
volwaardig electronisch orgel (bv. Johannes opus 130) kost f 125.000,-. Ook hoef
een electronisch niet meer gestemd te worden. (13)
1978: Op 15 oktober brengt
Hilbrand Bronsema een rapport uit over de toestand van het orgel. Het orgel is
onbetrouwbaar geworden door de kerkverwarming. Herstel heeft weinig zin omdat
het orgel vanwege de kerkverwarming zo weer mankementen zal geven.
De
pneumatische traktuur is in zeer slechte staat. Alles zou moeten worden
vervangen. Hij schat de kosten in op f 25.000,-
De mechaniek zal daarna
electrisch zijn. OOk de plaats van het orgel is onhandig omdat het zangkoor nu
bij het altaar staat. Hij zou op de begane grond moeten worden opgesteld.
Bijvoorbeeld rechts van het altaar. (13)
1979: Informatie
van organist J.W. Venema: "Ik heb dit orgel vlak voor de
afbraak als organist van de kerk nog enige keren bespeeld. Het
was in mijn tijd zeker niet opgesteld in twee kassen zoals
Timmer schrijft, maar in één kas midden op het
zangersbalkon. De C-Cis laden liepen van buiten naar binnen
af. Het namaak-torentje (zink en uiteraard loos) verving
volgens mij een vlak veldje, waardoor het
venster zichtbaar kon blijven. In het begin van de
jaren '70 is het orgel door goedwillende amateurs "opgeknapt". Het
front is gewijzigd, en enige pijpen in quasi engelse stijl beschilderd.
Kwalijker is dat bij deze ingreep de Kromhoorn is verdwenen, waarheen
is mij een raadsel". Het front was niet gebogen.
Aan de beide uiterste uiteinden stonden drie grote
pijpen, en dan in een hoek van
ca. 45 graden naar achteren om aan te sluiten op het vlakke
veldje dan wel de loze toren. De zoekgeraakte kromhoorn iss vervangen
door een soort vioolprestant van dubieuze kwaliteit. Op de foto's is
nog wel te onderscheiden dat de bovenranden van deze pijpen, maar ook
van de andere registers, veel overeenkomst vertonen met een slordig
geopend conservenblikje. (04)
Op
19 februari schrijft het
kerkbestuur aan organist Venema dat herstel van het orgel geen haalbare kaart
is. Het Johannes-orgel is financieel niet haalbaar. Ze gaan akkoord met het plan
om het koor geld te laten bijeenbrengen voor de aanschaf van een orgel.
Organist Venema schreef in
november 1979 ook een "Overzichtbetreffende
het oude en het aan te schaffen orgel".
Hierin stelt hij dat het bestaande
orgel door klimatologische omstandigheden en ouderdom onbespeelbaar is geworden.
Zijn voorganger heeft zonder resultaat geprobeerd het te herstellen. Op advies
van H. Bronsema is besloten een electronisch orgel van het type Johannes Opus 40
aan te schaffen. Het huidig altaar-orgel is gekocht in 1972 en ongeschikt voor
een kerk. De verkoop van het oude orgel in delen heeft tot nu toe f 4.500,-
opgebracht. Nog te verwachten is circa f 500,- Diverse akties en giften brachten
tot nu toe f 7.000,- op. (13)
Drents Asser courant van 10-3-1979:
"De parochie Maria
ten Hemelopneming heeft besloten het orgel in de kerk aan de Nassaulaan
niet meer
te laten repareren. Door klimatologische omstandigheden, onder meer de
heteluchtverwarming, is het orgel zo in verval geraakt dat herstel niet
meer
mogelijk is, althans niet binnen redelijke financiële grenzen.
Al lange tijd
wordt het orgel niet meer gebruikt. Het orgel stamt uit 1934. "Door
de
crisistijd van toen is de kwaliteit van het orgel nooit optimaal
geweest. Het is
al een paar maal opgeknapt, maar toonde spoedig weer kuren. Het kost
teveel geld
zonder een garantie dat het nu wel goed zou worden" aldus
pastor P.
Bocxe. In overleg met het Kerkbestuur en de Parochieraad is nu besloten
een
orgelcommissie in te stellen, die ongeveer 25.000 gulden zal proberen
te
vergaren voor een nieuw electronisch orgel. Een nieuw "echt"
pijporgel is door de hoge aanschaf- en exploitatiekosten niet haalbaar.
Men
heeft het oog laten vallen op een electronisch kerkorgel type Johannes
opus 40.
Het oude orgel zal waarschijnlijk in delen worden aangeboden aan
orgelbouwamateurs. "Er zitten nog enkele aardige registers
tussen"
zegt de pastor. Nog niet duidelijk is of het pijpenfront zal blijven
bestaan".
Het
orgel werd in De Orgelvriend van april 1979 te koop aangeboden
1980: In de periode 1978-1980 worden allerlei acties
gehouden om geld in te zamelen. Alle pijpen van het oude orgel worden te koop
aangeboden voor prijzen tussen de f 25,- en f 150,-. Er wordt een electronisch
Johannes-orgel van het type Opus 40 aangeschaft.
Het orgel wordt op
16 augustus in gebruik genomen. Op
een blad worden de specificaties
van het orgel uitgelegd. (13)
2003: Het electronische orgel uit 1979 is nog steeds aanwezig. Inmiddels is op initiatief van de organist van de kerk dhr. Ard Lukassen
is een dicussie gestart
omtrent het vervangen er van. (05)
2017:
Het electronische orgel uit 1979 is vervangen door een nieuw electronische orgel
volgens het Hauptwerk-systeem. (08)
Bron:
https://www.franciscus-parochie.nl
Noten
Noten Victor Timmer:
Het parochie-archief is gedeponeerd bij het Rijksarchief in Drenthe. (0428)