Coevorden, Hervormde kerk


Foto Wikimedia

Algemeen:
Het kasteel te Coevorden, gebouwd omstreeks het jaar 1000, lag tussen ontoegankelijke veengebieden. In de loop der tijden werd het van steeds machtiger verdedigingswerken voorzien. De oudst bekende vermelding van de stad dateert uit 1148. De naam is ontstaan naar aanleiding van een doorwaadbare plaats in een rivierloop, een voorde in het oud-Saksisch. Omstreeks 1600 werd de vesting Coevorden aangelegd en het kasteel werd als het ware een citadel binnen de vesting.

Kerk:
Op 10 mei 1598 moet van de één op de andere dag het Katholieke Coevorden de nieuwe godsdienst, de Hervormde Leer, belijden. De Rooms-katholieke kerk wordt door de protestanten in gebruik genomen. Het kerkgebouw ziet er slecht uit. Nieuwbouw is noodzakelijk.
De 17de eeuwse hervormde kerk van Coevorden is de eerste Protestantse kerk van Drenthe. De kerk is dan ook een van de oudste Reformatorische kerken van Nederland.
Volgens Johan Picardt hebben er op deze plaats minstens vier of vijf kerken gestaan. Picardt was hier van 1648-1670 predikant. De kerk heeft de vorm van een Protestantse centraalbouw. De grondvorm is een Grieks-Orthodox kruis. Men heeft bouwtekeningen van de Nieuwe kerk in Groningen en de Noorderkerk in Amsterdam als leidraad gebruikt. Voor het fundament en het onderste gedeelte werd Bentheimer zandsteen gebruikt. De bouw duurde van 1641 tot 1647. De vorige kerk werd wegens bouwvalligheid was afgebroken. Die was waarschijnlijk gebouwd in het begin van de 16de eeuw en had veel te lijden van de verschillende belegeringen die de vestingstad in de 16de eeuw moest doorstaan. Een klein restant van de oude kerk is de laatgotische zandstenen deuromlijsting met het jaartal 1512 die in de muur van de huidige kerk is ingemetseld.  De ruimtewerking is vooral geconcentreerd op het middendeel, daar dit overdekt is door een hoge achtdelige koepel, terwijl de armen door een vlakke zoldering zijn gedekt. De kerk wordt bekroond door een hoge spitse dakruiter op het snijpunt van de beide daken. Tijdens de belegeringen door bisschop van Galen (Bommen Berend) heeft de kerk in 1672 als gevangenis dienst gedaan. De bisschop wilde dat Coevorden weer Rooms-katholiek werd. De twee dominees en de koster-schoolmeester werden ontslagen. Er werden beelden geplaatst en de mis werd weer opgedragen. Zwaar beschadigd werd de kerk achtergelaten. Restauraties waren noodzakelijk. De kerk is altijd zeer bepalend geweest voor Coevorden. Met het hoge koepelgewelf, zijn vier pilaren en Gotische ramen gaf hij de vestingstad allure. Boven de ingang is een gevelsteen gemetseld waarop het jaartal 1641 staat. De gebrandschilderde glas-in-lood-ramen uit 1953 en 1965 beelden bijbelse voorstellingen uit. Tegen de zuidwestpilaar staat de prachtig versierde, zeskantige preekstoel uit 1647 centraal. Op het klankbord staat een soort koepel, gevormd door naar elkaar gebogen stangen. Een druiventros en een staande vaas met een halve maan verbinden het geheel. De halve maan werd beschouwd als het symbool voor het geuzenteken: 'liever Turcks dan Paeps'. Er kan ook een andere verklaring voor de drie symbolen gegeven worden. De halve maan kan gezien worden als het teken van de hemel, Gods rijk. De avondmaalsbeker is het teken van de kerk en de druiventros die van de aarde. Hij hangt precies onder de naar elkaar gebogen stangen, die het hemelgewelf zouden kunnen voorstellen. De kerk, 'de avondmaalsbeker', is de verbinding tussen aarde, 'de druiventros', en de hemel 'de halve maan'. De bijbel, geschonken in 1908 door de Coevordenaar Margienus Gerrits stamt uit 1662.

Gedenkstenen:
In de kerk zijn drie gedenkstenen aanwezig: Johan Picardt, een veelzijdig man, die naast predikant ook promoveerde tot doctor medicus. Hij interesseerde zich voor de landbouw en de geschiedenis van Drenthe. Hij schreef over merkwaardige zaken, zoals over het ontstaan van "grouwelycke reuzen", witte wieven, grafheuvels en hunebedden.
Mijndert van der Thijnen, de beroemde koster-schoolmeester, die een heldendaad verrichtte door de vesting weer voor Coevorden te heroveren en een ter ere van generaal Rabenhaupt, voor de verdediging van Groningen en zijn medewerking bij de bevrijding in 1672. Hij werd drost van Drenthe en Coevorden.

Interieur:
De kerk onderging in 1953-'54 een inwendige restauratie waarbij het doophek verwijderd werd. Helaas werd bij de restauratie ook de bankomkleding bij twee vieringpijlers verwijderd. Uit de bouwtijd bleven twee gave onderdelen van het meubilair bewaard: de preekstoel met boogpanelen (1647) en de bankomkleding van een vieringpijler, beide met eenvoudig decoratief snijwerk. Op de kansel een koperen lezenaar. De eikenhouten officiersbank en de kerkbanken stammen uit 1647. Twee zilveren avondmaalsbekers van Coevorden zijn te bewonderen in het museum Drenthe's Veste. Deze bekers waren oorspronkelijk erebokalen, geschonken aan Mijndert van der Thijnen en zijn assistent Nicolaas Buiter. Ze kwamen als Legaat in het bezit van de kerk, die ze in 1980 in bruikleen aan het Museum gaf. Sindsdien gebruikt de Hervormde gemeente een nieuw avondmaalsstel. Het orgel, geschonken door Aleida Kramer, is in 1972 totaal vernieuwd en staat op dezelfde plaats waar vroeger het eerste orgel uit 1653 heeft gestaan. De geel-koperen kroon is voorzien van elektriciteit en is 19de eeuws.

Kindergraf
Een van de oudste graven is een kindergraf uit 1581. Na de komst van de Fransen in 1795 hebben patriotten de wapens van de zerken weggehaald, vanwege de spreuk: 'Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap'. Het offerblok dateert uit 1636. De kerk van Coevorden heeft een groot aantal restauraties ondergaan, de laatste was in 1983. In het jaar 2000 speelt het Hervormde verenigingsleven zich af in de schaduw van de eeuwenoude kerk. Een kerk met een boeiende geschiedenis, die het leven van de Coevordenaren voor een groot gedeelte heeft bepaald.

Bronnen: Dr. Regn. Steensma Lang de oude Drentse kerken (1977) ISBN 90 246 4213 2 (Bosch & Keuning - Baarn)
Drentse Courant 2000/2001 Serie kerken in Drenthe
H.D. Minderhoud en B.A. Hoving: Hervormde gemeente Coevorden (Jubileum uitgave 1991)