Nijeveen Hervormde kerk

Informatie over de kerk




Ansichtkaart

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 17 augustus 2021
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Holpijp8', Octaaf 4', Woudfluit 2'
 - Johann Pachelbel (1653-1706): Ach Gott, vom Himmel sieh darein Registratie: Holpijp 8'
 - Charles Wesley (1757-1834) Pastorale Registratie: Fluit 4', daarna Holpijp 8', daarna Holpijp 8', Fluit 4'
 - John James (-1745): Voluntary in a
 - Moritz Brosig (1815-1887): Preludium 3 uit opus 52 Registratie: Dulciaan 8'

Geschiedenis voorafgaand aan de plaatsing in 1897 van het orgel van Stulting & Maarschalkerweerd

1860: Na zijn pensionering als onderwijzer blijft deze aan als voorzanger en koster

Provinciale Drentsche en Asser courant 12-07-1860

1870: In de vergadering van het College van Toezicht op 1 april komt in verbaal 9 -7 de een klacht van de koster/voorlezer/voorzanger aan de orde. Zijn klacht wordt afgewezen. (23)

1880: De veldwachter probeert met weinig succes, nadat de voorzanger ontslag heeft genomen, de rol over te nemen voor wat betreft het verspreiden van het nieuws na afloop van de kerkdienst.


Provinciale Drentsche en Asser courant 30-01-1880

1890: In de kerkvoogdijvergadering van 24 augustus wordt besloten het traktement van de voorzanger/voorlezer vast te stellen op f100,- per jaar. (14)


Provinciale Drentsche en Asser courant 09-09-1890

1891: Op de kerkenraadsvergadering van 15 oktober komt de plaatsing van een orgel aan de orde. Nu de nodige geldmiddelen verzameld zijn zal een commissie worden afgevaardigd naar de kerkvoogden om hun het orgel aan te bieden. Er kan dan worden overlegd omtrent de plaatsing in de kerk. (17)
In de kerkvoogdijvergadering van 4 november komt de plaatsing van een orgel aan de orde. Met meerderheid van stemmen wordt besloten het orgel niet voor de rekening van de kerkvoogdij te plaatsen. (14)


Provinciale Drentsche en Asser courant 01-09-1891, 06-11-1891


Provinciale Drentsche en Asser courant 24-11-1891

1892: In de kerkvoogdijvergadering van 31 januari wordt besloten dat het orgel op kosten van een kerkvoogd zal worden geplaatst. (14)


Provinciale Drentsche en Asser courant 05-02-1892, 16-02-1892, Opregte Steenwijker courant 22-02-1892


Provinciale Drentsche en Asser courant 24-09-1892

1896: In de kerkvoogdijvergadering van 1 mei krijgt organist J. Duiven eervol ontslag per 1 juni.
Op de kerkvoogdijvergadering van 5 juni wordt Gerrit Snijder benoemd tot nieuwe organist met jaarsalaris van 50 gulden. (14)
Volgens het Kasboek betalingen aan organist van f 25,- en f 16,33, reparatie orgel f 2,25 en f 1,65 (18)


Provinciale Drentsche en Asser courant 03-03-1896, 09-06-1896

Geschiedenis van het orgel van Stulting & Maarschalkerweerd

Locatie 1: Zaandam
1847: Door de orgelmakers Stulting & Maarschalkerweerd werd een huisorgel met zeven stemmen vervaardigd voor de heer M.A. Keyder (waarschijnlijk Keyser) te Zaandam. (15) (19)
blz 143 Maarschalkenweerd (P) et Stulting (C) , facteurs à U trecht,
élèves de J. Bâtz. Tous deux naquirent à Utrecht, le premier
en 1812, le second en 1803. Cette firme a construit les orgues
suivants: 1842, Utrecht, église St-Willebrord,dé2clav.et 16 jeux.
Ilyaun Bourdon etBasson de 16 pieds. 1845,Égl. cath.àHouten
(Utrecht) de 1 clav. 3 soufflets, et crescendo, (Dans cet ouvrage
on a employé pour la première fois une disposition mécanique
d'après laquelle toutes les équerres tournent sur des gonds, de
fer dans des coussinets de cuivre). 1846, Qrgue au pepsionnat
h Amersfort de 7 jeux, puis comme l'orgue précédent. 1847, Un
orgue placé chez M. A. Keyder, à Zaamdam de 7 jeux, puis
comme le précédant. (19)

Locatie 2: Zierikzee
1875: De Amsterdamse orgelmaker Flaes levert het orgel aan de Kleine Kerk (tegenwoordig Gasthuiskerk) te Zierikzee. M. H. van 't Kruijs vermeldt in zijn dispositieverzameling het volgende: (01) "Het Orgel in de Kleine Kerk te Zierikzee heeft één klavier met aangehangen pedaal, 7 sprekende stemmen en is in 1847 door STULTING & MAARSCHALKERWEERD, uit Utrecht, geleverd".
De geschiedenis van het orgel te Zierikzee staat ook beschreven in de website genoemd onder noot 09.

Locatie 3: Meppel Christelijk Gereformeerde kerk
1887: In augustus werd het instrument per advertentie te koop aangeboden. (02) De firma L. van Dam en Zonen, die het nieuwe orgel leverde, kocht het oude instrument op en leverde het een jaar later voor f 500,- aan de Christelijk Gereformeerde kerk te Meppel. Daarbij werden opsneden en stemming verhoogd en de intonatie versterkt.

1906: Reparatie door orgelmaker Jan Proper voor f 300,- (11) (03)

Kwitantie reparatie (Klik op de afbeelding voor een vergroting)

In het kasboek een uitgave in december voor "herstelling Orgel" f 300,- (18)



Provinciale Drentsche en Asser courant 30-07-1906, 05-10-1906



Bijlagen van de Handelingen der Algemeene Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk, ten Jare 1906

1909: In de kerkvoogdijvergadering van 20 mei wordt een brief besproken van mej. Anna Eising. Zij speelt van januari gratis. Voortaan wil zijn wel salaris ontvangen. Met algemene stemmen wordt dit goedgekeurd. (14)

1910: In de kerkvoogdijvergadering van 5 februari komt de benoeming van een organist aan de orde. Uit drie sollicitanten wordt met meerderheid van stemmen H. Snijder benoemd. (14)

Provinciale Drentsche en Asser courant 15-02-1910


Foto http://www.kerkeninbeeld.nl


Onbekend tijdstip. Foto Beeldbank Drents Archief

1911: Kasboek: onderhoud orgel f 10,-, organist f 60,-, orgeltrapper f 10,- (20)

1920: Kasboek: v/d Molen Steenwijk orgelhuur f 25,- (komt later ook voor; misschien huur van een harmonium in een lokaal?)(20)

1922: Kasboek: organist f 100,- orgeltrapper f 15,- 'J. van Loghem orgenist Kampen' f 15,-(20)

1924: Op de kerkvoogdijvergadering van 29 september "wordt besloten het orgel voor alle doeleinden te laten gebruiken". (16)

1925:

Bijlagen van de Handelingen der Algemeene Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk, ten Jare 1925 1925-336

1926: Kasboek: A. Sikkens voor het inbinden van 2 zangbundels f 3,75; 'G.R. v/d Bosch, orgel schoonmaken' f 21,-; (20)

192x: In de jaren tussen 1936 en 1931 werd per jaar 130 gulden uitgegeven voor organist en onderhoud orgel. (12)

1930: Op de kerkvoogdijvergadering van 24 januari wordt besproken dat orgelmaker Van der Molen uit Steenwijk het orgel heeft bezocht. Hij kon het orgel inruilen voor een nog goed orgel mits er f 100,- werd bijbetaald. Afgesproken wordt dat dhr. Mijnheer en Nijmeijer samen met meester Van der Kooi naar Steenwijk zullen gaan om het orgel te bezichtigen. (16)

1931: Op 11 mei komt er een schrijven van de Vereniging van Kerkvoogdijen van Drenthe dat er een bureau van Kerkelijke Zaken is opgericht. Overwogen wordt het orgelstemmen centraal te regelen zodat er 1 of 2 keer een orgelstemmer langs komt voor een vast tarief. (12)

1936: In de kerkvoogdijvergadering van 8 september wordt gememoreerd dat de organist zijn 25-jarig jubileum viert. Als cadeau krijgt hij een klokje met twee bijpassende vaasjes en een liederenbundel voor orgel van Johannes de Heer. (16)

1939: Op 22 april schrijft orgeladviseur K.M. Luijten uit Enschede op verzoek van de Vereniging van Drentse Kerkvoogdijen een rapport over de toestand van het orgel. Luijten veronderstelt dat het orgel door Proper is gebouwd.
Er is nog geen windmotor. De stemming gebeurt door Rinkema uit Aduard, die dit uitvoert voor Spiering uit Dordrecht
De dispositie wordt als volgt genoteerd:
Prestant 8' Tot F gecombineerd met de Holpijp 8'
Holpijp 8'bas/discant
Gamba 8' tot B gecombineerd met de Holpijp 8'
V. Celeste 8' vanaf c
Octaaf 4'
Woudfluit 2'
Fluit 2'
Het orgel is in 1935 schoon gemaakt voor f 50,- plus verblijfkosten
De stemming is een kwart toon te laag. Pijpen hebben geen stemkrullen en zijn daardoor zeer gehavend.
Het zou goed zijn alle pijpen 1 plaats op te schuiven en de grootste pijp bij te maken en alle pijpen van stemkrullen te voorzien.
Door het ontbreken van het groot octaaf van de Prestant 8' heeft het orgel onvoldoende grond en daardoor weinig draagkracht.
in de mechaniek zit veel speling. Hij schat de waarde van de inventaris inclusief orgel op f 4.000,- (11)

1942: Kasboek: orgeltrapper f 45,-; Herstel orgel vd Molen f 10,- (21)

1950: Kwitantie van 475 gulden voor het leveren van een windmotor. Vermoedelijk door orgelmaker Van der Molen, gezien de ondertekening uit Steenwijk. (11)


Tekening door de architekt J. Jans (1893-1963). Datering onbekend.


1954: Op de monumentenlijst van 12 mei 1954 komt het orgel voor op de inventarislijst. Het orgel zou ingewijd zijn op 14 februari 1892. (13)
Op 12 juli wordt in gezamenlijke vergadering van kerkvoogden en notabelen besloten om de kerk te laten restaureren. Vooral het dak is in slechte conditie. (12)
Op 4 september schrijft orgelmaker Rinkema dat hij het orgel wil demonteren en op een door de kerkvoogdij aan te wijzen plaats op te bergen. De beste manier van opslag is om de pijpen op de windlade te plaatsen. Bij opslag in een kist kunnen de pijpen beschadigd raken. De ruimte mag niet vrij toegankelijk zijn. Graag tijdig bericht wanneer de demontage dient te beginnen. De demontage kost ongeveer drie dagen. Kan de kerkvoogdij voor logies zorgen?
Op 22 september beantwoordt de echtgenote van orgelmaker Rinkema uit Woldendorp een brief van de kerkvoogdij van Nijeveen. Haar man is de gehele week afwezig. Er is meer werk, maar misschien komt hij aanstaande maandag. Is het mogelijk dat hij onderdaak krijgt bij een particulier? Dat is prettiger en voordeliger dan een hotel.
Op 23 december schrijft orgelmaker Rinkema over de balk die door of achter het orgel zal gaan lopen. Op 9 december heeft hij dit al aan de orde gesteld. Tijdens het afbreken van het orgel kon Rinkema de tekeningen inzien. De balk wordt een grote sta in de weg. Als hij achter het orgel loopt bij het stemmen en als hij door het orgel loopt bij het opstellen van de grootste pijpen. De architect zal een oplossing moeten zoeken. Rinkema is van plan het orgel in januari terug te plaatsen. (13)

Restauratietekening van het interieur door architect Jans (Klik op de linker afbeelding voor een vergroting) (13)

1955: Bij de kerkrestauratie werd het instrument op een nieuwe galerij geplaatst door orgelmaker Rinkema.
Op de uitnodigingslijst voor de ingebruikname van de kerk staan de organisten (J. Huisman, H. Huisman (oud-organist), J. Bijker, H. Snijder (oud organist)) Ook orgelmaker Rinkema staat op de lijst.

Foto http://www.kerkeninbeeld.nl

1972: De Hervormde Orgelcommissie (HOC) onderzoekt het orgel. Het rapport dateert van 1 augustus.
Men schrijft het orgel toe aan Proper op basis van een opschrift op het instrument.
De dispositie wordt als volgt genoteerd:
Prestant 8'
Holpijp 8' gedeelde sleep
Octaaf 4'
Woudfluit 4'
Fluit 2'
Gamba 8' vanaf c
Celeste 8' discant
In de windlade wordt zowel doorspraak als bijspraak geconstateerd. De toetsmechaniek rammelt en er is enige oxidatie in de metalen mechaniekdelen. Het metalen pijpwerk heeft voor een deel expressions. Het houten pijpwerk is deels gescheurd. De verbinding tussen windmachine en balg is zeer dilettantisch met autoband gerealiseerd. Het orgel is niet van grote waarde, maar voor de kerk van grote gebruikswaarde. Een beperkte restauratie door een goedkope orgelbouwer zoals bv. Albert de Graaf wordt aangeraden. De graaf zal om een offerte worden gevraagd, die de HOC dan kan beoordelen.
Op 10 oktober brengt orgelmaker De Graaf zijn offerte uit. Hij bezocht het orgel op 5 oktober samen met adviseur Willem Hülsmann.
- Windlade: Deze wordt uiteen genomen en geheel gerestaureerd. De bovenzijde wordt voorzien van een plaat hechthout ter bescherming tegen het verwarmingssysteem. Tevens wordt een verende sleepconstructie aangebracht.
- Windvoorziening: Balg nazien op lekkage. De verbinding tussen drosselklep en windmachine wordt verbeterd.
- Pijpwerk: Beschadigde metalen pijpen herstellen. Houten pijpen nazien op losse naden.
- Mechaniek: Dit wordt niet gedemonteerd maar ter plaatse nagekeken en afgeregeld.
- Klaviatuur: Nazien van het toetsbeleg en de te grote speling corrigeren. Registerplaatjes vervangen door meer passende.
De kosten worden ingeschat op f 19.266,-
Het vervangen van de Voix Celeste door een Quint 3' discant wordt geschat op f 1.254,-.
Het ontdoen van de frontpijpen van de aluminiumverf en polijsten kost f 2.850,-. (22)

Pas bij de demontage van het instrument bleek de historische waarde van het binnenwerk, dat als werk van Stulting & Maarschalkerweerd kon worden geïdentificeerd. Mede op grond hiervan kon rijkssubsidie voor een reconstructie van het orgel worden verkregen, waarbij men zich, waar mogelijk, zou oriënteren op orgels van genoemde orgelmakers te Sint-Pancras en Deurne (met name betreffende de kassen en de frontlabia).

1975: Rond dit jaar beschrijft de directeur van het Bureau Monumentenzorg (BM) de kerk en inventaris van de kerk. Op de bladzijdes 23-25 beschrijft hij uitgebreid de geschiedenis van het orgel.
Op 22 januari schrijft het BM naar de HOC. Kan de commissie het orgel onderzoeken en advies uitbrengen?
Op 24 maart schrijft het BM aan de HOC dat hij door de kerkvoogdij is gemachtigd om de opdracht tot een voorlopig advies te geven. Corneille Janssen wil graag bij het onderzoek aanwezig zijn.
Op 29 april stuurt de HOC de restauratiekosten uit de offerte van 1972 door naar het BM. (22)

1976: In januari werd het orgel gedemonteerd door De Graaf vanwege de kerkrestauratie. (22)
Op 14 januari gaat er vanuit de HOC een brief naar de Gereformeerde kerk van Meppel of zij kunnen nagaan of er in 1896 een orgel is verkocht aan Nijeveen.
Op 19 januari antwoord vanuit Meppel dat ze nader onder gaan doen.
Op 12 februari antwoord van dhr. Van der Wedden uit Meppel dat ze niets hebben kunnen vinden. Vroeger waren er in Meppel gereformeerde kerken A en B.
Op 11 maart schrijft van der Wedden dat hij toch bewijs heeft kunnen vinden voor levering van het orgel aan Nijeveen. In de notulen van 15 januari 1897 van de gezamenlijke kerkenraad A en B staat dat het orgel voor f 350,- is verkocht naar Nijeveen. In het grootboek voor de bouw van de nieuwe kerk staat op 1 maart 1897: 'Voor verkocht secretaire orgel uit het kerkgebouw in de nieuwe kerk aan Herv. Gemeente Nijeveen voor de prijs van f 350,-'. Kopieën zijn bijgevoegd.
Verhaal over de restauratie van kerk en orgel van onbekende hand. (10)
Op 7 mei schrijft het BM aan de kerkvoogdij. De HOC heeft aan orgelmaker De Graaf gevraagd om de prijzen uit zijn offerte van 1972 opnieuw te berekenen. Wil men het orgel laten restaureren en is er al subsidie aangevraagd?
Op 1 september schrijft het BM aan Willem Hülsmann. In de oude situatie liep er aan weerszijden van de orgelkas een balk, die in het midden via een ijzeren stang aan elkaar verbonden waren. In de nieuwe situatie zou de ijzeren stang weer worden vervangen door een balk. Wat zijn de consequenties voor de orgelkas?
Op 1 november schrijft het BM aan de Jan Jansstichting in Almelo. Dhr. Jans heeft vroeger tekeningen gemaakt van de kerk. Een van die tekeningen in het boek Drenthe uit 1943 door Poortman laat het orgel zien. Kunnen er foto's worden geleverd van alle tekeningen van Jans waarop dit orgel voorkomt? (22)

1977: Op 9 maart komt Albert de Graaf met een nieuwe offerte. Er komt een nieuw orgelkas, die is gebaseerd op bestaande orgelkassen van Stulting & Maarschalkerweerd. De nog aanwezige frontpijpstok en de windlade dienen als basis voor de vormgeving. De frontpijpen worden nieuw gemaakt, omdat de oude frontpijpen er niet meer zijn. Het klavier komt aan de voorzijde, zoals oorspronkelijk. Het klavier van Proper kan worden hergebruikt. De mechaniek wordt geheel nieuw gemaakt. Alle registers worden gedeeld in bas en discant. De registertrekkers worden gemaakt naar voorbeeld van het orgel uit 1846 in Deurne. De windlade wordt gerestaureerd zonder wijzigingen. Het verdwenen register Dulciaan wordt opnieuw gemaakt. Er komt een nieuwe windmachine met dempkist. De kosten worden ingeschat op f 80.004,-
Op 23 maart werd de eerste termijn voor de restauratie in rekening gebracht. (22)

1978: Op 29 mei vraagt de kerkvoogdij subsidie bij de provincie voor het aanbrengen van een aangehangen pedaal en een tremulant. De kosten volgens de offerte van De Graaf zijn f 3.870,40. Inclusief de advieskosten wordt het bedrag f 4.063,90.
Op 11 juli schrijft de provincie dat ze bereid zijn om 10% subsidie te verlenen. (22)
Van de restauratie werd een restauratieverslag gemaakt.
De heringebruikname was op 28 september. Marjan Verrips-Doorn bespeelde het orgel. Zie boekje van de ingebruikname.
Het eindrapport door Willem Hülsmann van de HOC werd geschreven op 14 november.
Bij de restauratie is gestreefd naar herstel van de oorspronkelijke toestand. De nieuwe orgelkas is qua stijl gebaseerd of bestaande orgelkassen van Stulting & Maarschalkerweerd. Het klavier is aangebracht aan de voorzijde. Het klavier van proper werd hergebruikt. Bakkenstukken en registerknoppen zijn nieuw in een stijl uit de bouwtijd. Het pedaal heeft de omvang van C-c' gekregen. De oude windlade werd gerestaureerd en aan de bovenzijde van een trekvrije plaat voorzien. De ventielen werden opnieuw beleerd en aan de achterzijde vastgelijmd. De ventielveren werden vervangen. De oorspronkelijke dispositie is hersteld. Voor de verdwenen Dulciaan kon een register worden aangekocht uit de bouwtijd. Het frontpijpwerk is geheel nieuw. 'De orgelmaker verdient alle lof voor de nauwgezette en piëteitvolle wijze, waarop hij het restauratie- en reconstructiewerk heeft verricht.'

Foto: Gert Wisselink, Nijveen

De oude kas, die bij de kerkrestauratie eigenlijk niet gehandhaafd kon blijven, is vervangen door een nieuwe van mahonie gebeitst eikenhout met verguld nieuw snijwerk; alleen de harp op de kas resteert nog van de oude orgelkas. Vanwege tijdgebrek werd deze kas gemaakt door orgelmaker Reil te Heerde. In de achterwand en de zijwanden (onder) luiken, aan de zijkanten (boven) deuren.
Nieuwe registerknoppen, geplaatst in twee verticale rijen aan weerszijden van de lessenaar. Op deze zwarte knoppen ronde plaatjes van ivoor, waarin met kapitale letters de registernamen zijn gegraveerd:
Links (van boven naar beneden): Holpijp 8 vt -Viola di Gamba 8 vt - Octaaf 4 vt - Fluit 4 vt -Woudfluit 2 vt - Dulciaan 8 vt - Tremulant.
Rechts (idem): Holpijp 8 vt - Prestant 8 vt -. Viola di Gamba 8 vt - Octaaf4 vt - Fluit 4 vt - Woudfluit 2 vt - Dulciaan 8 vt.
De windlade werd geheel gerestaureerd en bestand gemaakt tegen moderne verwarmingssystemen. Drie opliggende voorslagen, elk vastgezet met vier ijzeren haken. Originele stokken (behalve bij de Dulciaan: nieuwe opdik) en roosters (behalve bij Octaaf 4'). Ook de originele frontstok met de daarmee verbonden, op zijn kant staande vervoerplank, is nog aanwezig. Deze vormde een belangrijk gegeven voor de reconstructie van het front, zowel voor wat betreft de breedte als de hoogte.

Dispositie:

In de onderkas werd een geheel nieuwe windvoorziening aangebracht, bestaande uit een magazijnbalg en een windkanaal met inliggende tremulant. De windmotor staat achter het orgel.
De aangetroffen toonhoogte werd gehandhaafd, hoewel deze enige zwevingen hoger ligt dan de oorspronkelijke (a=430 Hz).
Het resultaat van deze reconstructie is een even fraai ogend als klinkend instrument.
De Celeste van Rinkema uit 1955 is gebruikt in het orgel van de Hervormde kerk te Saaksum. Zie http://www.standaart-orgels.nl/saaksum-1933-hervormde-kerk.html

Foto links (08), Foto rechts: Gert Wisselink, Nijveen

Meppeler Courant 1978-06-23 Meppeler Courant 1978-09-29 Klik op de rechter afbeelding voor een vergroting


Krantenbericht uit onbekende krant. Klik op de afbeelding voor een vergroting

In een ongedateerde brochure wordt het orgel op pagina 7 beschreven.
' HET ORGEL.
Het orgel dateert van 1846 en is gebouwd door de orgelbouwers Stulting en Maarschalkerweerd. Deze waren leerlingen van de orgelbouwer Bätz,de grootste orgelbouwer uit de 19e eeuw.
Het orgel bevond zich aanvankelijk in de N.H.kerk te Zierikzee en werd in 1887 aan de Geref.kerk te Meppel verkocht voor het bedrag van f500,=.
Deze verkocht het orgel in 1897 aan de N.H.kerk te Nijeveen en wel voor het bedrag van f350,=.
Het vervoer van Meppel naar Nijeveen vond plaats per bakfiets,waarvoor 3 ritten nodig waren.
Tijdens de restauratie van de kerk in 1976 werd met medewerkIng van Monumentenzorg en de orgelcomm.van de Ned. Herv.Kerk ook het orgel weer in oude luister hersteld.De kosten waren toen echter f80.000,=.
Samenvattend uit het eindrapport van de orgelcommissie nog het volgende:
"Bij de huidige restauratie is gestreefd naar een benadering van de originele toestand". Een nieuwe eiken kas werd gemaakt,qua stijl aansluitend bij nog bestaande kassen van voornoemde orgelbouwers.
Het bestaande klavier werd weer gebruikt.
Nieuw zijn; toets-en registermechaniek,balg,windkanalen, tremulant en pedaalklavier, alles in de oude stijl.
Het gehele binnenwerk ademt een ambachtelijke sfeer.
De oorspronkelijke dispositie werd teruggevonden en hersteld. Hierin was een register Dulciaan opgenomen waarvan geen enkele pijp meer aanwezig was. Gelukkig kon men beslag leggen op een dergelijk register, uit de bouwtijd van het orgel.
Het frontpijpwerk is geheel nieuw.Het aanwezige pijpwerk werd na restauratie op de lade geplaatst. Na herintonatie bleek dat dit een boeiende klank geeft. In het bijzonder geldt dit t.a.v. de fluiten.
Het nieuwe (oude) register Dulciaan is zeer fraai
en past volkomen in het klankbeeld.
De dispositie van het orgel luidt:

Holpijp 8'	Woudfluit 2'
Viola da Gamba 8'	Dulciaan 8'
Octaaf 4'	Prestant 8' (uitsluitend in discant).
Fluit 4'

1980: Op 2 april geeft het ministerie 50% subsidie voor het aangehangen pedaal en de tremulant.


Zwolse Courant 20 oktober 1982

Artikel uit het orgelblad De Mixtuur nr. 34 blz. 01, 02, 03, 04, 05 en 06

Organisten:

Gert Wisselink

Meppeler Courant 1998-02-11 Klik op de afbeelding voor een vergroting

Bronvermelding:

1. M. H. van 't Kruijs, "Verzameling van Disposities der verschillende Orgels in Nederland". Rotterdam 1885, blz. 143.
2. Advertentie in de Kerkelijke Courant, 20 augustus 1887. (Mededeling van dhr. W. D. van der Kleij te Emmen.) ACGKM. Notulen kerkenraadvergadering Chr. Geref kerk te Meppel 10-9-1888. ACGKM. Notulen kerkenraadvergadering Chr. Geref kerk te Meppel 15-1-1897. De Bazuin, no 54. 11-12-1896. Adv. : te koop welluidend kerkorgel. Geref. kerk Meppel.
3. Zie: W. D. van der Kleij & W.H. Zwart, Kamper Orgels, deel 1, Kampen 1975. blz.39.
4. E-Mail van Jaap Brouwer d.d. 10-4-2007
5. A.H. de Graaf Restauratieverslag
6. Tijdschrift  De Mixtuur nr. 34 1981 J.K.G. Brouwer en V.H.M. Timmer
7. Tijdschrift: De mixtuur nr. 37 Huisorgel blz. 155-159
8. www: http://reliwiki.nl/index.php/Nijeveen,_Dorpsstraat_58_-_Hervormde_Kerk
9. www: http://www.orgelsinzeeland.nl/navigatie_plaats_zierikzee_gasthuiskerk.htm 2023-01-23 (Roelof Kooiker wees mij op deze link)
10. Drents Archief Archief van de Gereformeerde kerk te Mappel 3.2.11 Orgels. Orgelcommissie 286 In- en uitgaande stukken 1937 – 1997
11. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 139 Stukken betreffende het beheer van de kosterswoning; 1862-1955
12. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 98 Bij de kerkvoogdij ingekomen stukken 1851-1967
13. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 137 Stukken betreffende de restauratie van de kerk 1952-1962
14. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 92 Notulen van kerkvoogden en notabelen 1882-1923
15. Boek: Paul Houdijk, Maarschalkerweerd & Zoon in kerkorgels, 2008, blz. 29
16. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 92 Notulen van kerkvoogden en notabelen 1924-1968
17. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 54 Notulen van de kerkenraad 1820-1896
18. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 148 Registers van ontvangsten en uitgaven 1896 - 1910
19. Boek: Gregoir Édouard G. J. Historique de la facture et des facteur d'orgue 1865 blz. 143
20. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 148 163 Kasboek van inkomsten en uitgaven; 1911-1927
21. Drents Archief: 0374 Nederlands Hervormde Gemeente Nijeveen 154 Registers van ontvangsten en uitgaven 1942-1943
22. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 1055 Nijeveen, Dorpsstraat 58 (NH kerk); 1974-1987
23. Drents Archief: 0446 Provinciaal College van Toezicht Hervormde Gemeenten 74 1870

***

A.H. DE GRAAF B.V. ORGELMAKER: Het orgel in de Ned. Herv. Kerk te Nijeveen.
Toen in het begin van 1976 de kerk in restauratie ging, werden de reeds in 1972 gemaakte restauratieplannen voor het orgel weer actueel.
Met adviseur en orgelmaker werden afspraken gemaakt en opdracht verstrekt tot demontage van het binnenwerk en herstel daarvan. Reeds in 1972 kon worden vastgesteld dat het orgel ondanks de zeer slechte staat en duidelijk naderhand ingrijpend gedane wijzigingen en sympathiek geluid gaf.
De slechte toegankelijkheid naar het inwendige liet echter niet toe om tot een goed overzicht van het geheel te komen.
Dat deze indruk geen verkeerde was werd spoedig duidelijk nadat het binnenwerk uit de toenmalige orgelkast was verwijderd. Pijpwerk van zeer goede makelij kwam tevoorschijn en kon na een eerste globaal onderzoek waarschijnlijk uit het midden van de vorige eeuw gedateerd worden.
De windlade, gemaakt van eikenhout, toonde aan dat deze oorspronkelijk gemaakt moest zijn voor een orgel waarin het klavier zich aan de frontzijde bevond met de stemmen verdeeld in bas- en discant. Zelfs bleek de pijpenstok van het front nog aanwezig te zijn.
Eén en ander was aanleiding om een nader onderzoek in te stellen en de Rijksorgeladviseur de Heer 0. Wiersma in te lichten. Het onderzoek, waarin ook nog de orgeldeskundige de Heer H. v.d. Harst werd betrokken, leverde het volgende resultaat op.
Aan de hand van het oudste pijpwerk, vertonende een hechte éénheid in makelij en inrichting van de windlade kon een dispositie samengesteld worden waarbij één register ontbrak. Dit gegeven leverde echter nog geen resultaat op voor wat betreft het feit wie de maker wel geweest kan zijn. Zonder gelijk vaart niemand echter wel. Gesnuffel door de orgelmaker in het dispositieboek van M.H. van 't Kruis, uitgegeven in 1885, deed hem stuiten op een orgel staande in de Kleine Kerk te Zierikzee met precies dezelfde dispositie als die van het orgel in Nijeveen. Het ontbrekende register zou dan een Dulciaan 8 vt moeten zijn geweest. Op pag. 143 van genoemd boek staat: Het Orgel in de Kleine Kerk te Zierikzee heeft één klavier met aangehangen pedaal, 7 sprekende stemmen en is gemaakt in 1847 door Stulting en Maarschalkerweerd uit Utrecht geleverd.

Bestudering van het pijpwerk door de Heer v.d. Harst, bekend met het werk van de genoemde orgelmakers, wijst in dezelfde richting. Is het genoemde Zierikzeese orgel en het orgel te Nijeveen één en hetzelfde? Bekend is dat in de Kleine Kerk te Zierikzee nu een Marcussen-orgel heeft en daarvoor een van Damorgel.
Uit een schrijven van de archivaris van de Herv. Gemeente te Zierikzee blijkt dat er sprake is van een orgeltje dat tijdelijk in de Kleine Kerk is geplaatst. Dit zou omstreeks 1875 moeten zijn. Er blijkt een brief te zijn van de Kerkvoogdij aan Ds. Bar, toen te Zaandam waaruit zou af te leiden zijn dat dit orgel geleverd werd door P. Flaes te Amsterdam. Dit gegeven is niet al te duidelijk en zou nader onderzoek verdienen. De Heer v.d. Harst vermeld dat door de orgelmakers Stulting en Maarschalkerweerd in 1847 een zevenstems huisorgel is vervaardigd voor een particulier te Zaandam.
Informatie door de adviseur, de Heer W. Hülsman, leverde op dat de orgelmaker van Dam te Leeuwarden in 1887 een nieuw orgel levert aan Zierikzee en tegelijkertijd het op dat moment aanwezige orgel koopt.
Uit de notulen van de kerkenraadsvergadering van de (Christelijk) Geref. Kerk te Meppel dd. 10 sept. 1888, blijkt dat de Heer van Dam te Leeuwarden een orgel te koop aanbied voor de prijs van f 560,--.
Dit orgel wordt na bezichtiging gekocht voor f500,--. In de notulen van de kerkenraadsvergadering van de (Christelijk) Geref. Kerk te Meppel dd. 15 Jan. 1897 wordt vermeld dat het orgel verkocht is aan Herv. Gemeente te Nijeveen voor f 350,--.
De overplaatsing wordt uitgevoerd door J. Proper te Kampen. Volgens de werklijst van Proper vindt in 1906 nog een verbetering plaats. En in 1976 blijkt dan dat we te doen hebben met een orgel dat in oorsprong dezelfde dispositie heeft als het vroegere orgel te Zierikzee. Uit al deze gegevens is de conclusie te trekken dat het orgel van Nijeveen en dat van Zierikzee één en hetzelfde is.
Alleen het raadsel van de verdwenen Dulciaan 8 vt. is dan nog niet opgelost.
Aangenomen wordt hier van doen te hebben met een orgel van de orgelmakers Stulting en Maarschalkerweerd, gebouwd in 1847. Deze orgelmakers leerlingen van J. Bätz en C.G.F. Witte, vestigden zich nadat ze opgeklommen waren tot meesterknechts zich in 1840 te Utrecht en hadden bij hun leermeesters kennelijk zo'n goede naam dat ze door hen op meerdere plaatsen warm werden aanbevolen.
In 1848 eindigde het compagnonschap en zetten beiden hun werk afzonderlijk voort.
Hun werk vertoont veel verwantschap met hun leermeesters. De Rijksorgeladviseur vindt dit aanleiding om met plannen te komen tot reconstructie van het orgel.
Een niet geringe rol speelt hierbij de nog in de kerk aanwezige lelijke orgelkast (zeer waarschijnlijk een product van Proper) welke tevens constructief geen al te betrouwbare indruk geeft als gevolg van latere ingrepen en tot overmaat van ramp een daardoor heen lopende ijzeren trekbalk.
Vervanging daarvan zou geen overbodige luie zijn. De kerkrestauratie komt ons te hulp.
Er moet nl. om constructieve redenen een nieuwe balk van hout aangebracht worden en de orgelkast moet verplaatst.
De nogal royale afmetingen doen dan aan de verhoudingen van het kerkinterieur veel afbreuk.
In samenwerking met Corneille F.Janssen, directeur van het bureau monumentenzorg, een nieuwe kas ontworpen in stijl van Stulting en Maarschalkerweerd, waarbij de orgelkassen van St. Pancras en Deurne als inspiratiebronnen fungeren.
Door de nog aanwezige frontpijpenstok en windlade-inrichting boden de afmetingen van de bovenbouw zich als vanzelf aan. In verhouding daarop werd de onderbouw ontworpen.
Voor de nieuw te maken frontpijpen ( de oorspronkelijke waren vervangen door pijpen van Proper) werd de labiumvorm gekozen naar voorbeeld van Deurne.
Voor het binnenwerk werd een restauratieplan gemaakt voor windlade en pijpwerk.
Het werd noodzakelijk een geheel nieuwe mechaniek en windvoorziening te maken.
Dit plan vond instemming en er werd met succes subsidie aangevraagd. Aan de orgelmaker wordt opdracht gegeven het plan uit te voeren. Door tijdgebrek wordt de orgelkas in collegiale samenwerking vervaardigd door de Gebr. Reil te Heerde.
Bij de restauratie van het binnenwerk vervallen alle later aangebrachte onderdelen van Proper met uitzondering van het klavier dat in aangepaste vorm en met nieuwe bakstukken in het front van de orgelkas wordt geplaatst.
De windlade is grondig gerestaureerd en bestand gemaakt tegen invloeden welke veroorzaakt kunnen worden II door de huidige moderne verwarmingssystemen.
De indeling is weer in oude staat teruggebracht en de registers weer in bas- en discant gedeeld. Wijzigingen in de ventielkast, kennelijk door van Dam uitgevoerd, bleven onveranderd.
Het pijpwerk werd zorgvuldig hersteld, waarbij de toonhoogte, die oorspronkelijk enkele zwevingen lager zal zijn geweest, ongewijzigd bleef. Besloten werd een nieuwe Dulciaan 8 vt. aan te brengen. De vraag deed zich daarbij voor of er een voorbeeld of nog bekend zijnde mensuur voorhanden was.
Bovendien was nog steeds niet bekend of er wel ooit een Dulciaan 8 vt. is geweest. Opheldering werd verkregen bij het verwijderen van een later aangebracht inzetstuk van de desbetreffende pijpenstok waarop dit register had moeten staan. Daaronder werden de contouren zichtbaar van inkepingen voor de houten huisjes van een tongwerk. Hiermede stond tevens vast dit orgel het vermelde orgel moet zijn uit het dispositieboek van van 't Kruijs. Daarmede was echter nog niet voldoende bekend hoe de verdere constructie van de Dulciaan moest uitvallen. De orgelmaker wist echter dat de Heer G. Kok te Soest een Dulciaan in bezit had welke in factuur uitstekend zou passen bij het andere pijpwerk. De Heer Kok was bereid deze hiervoor af te staan en na overleg met betrokkenen werd besloten dit register te plaatsen.
Er werd een geheel nieuwe mechaniek vervaardigd in ambachtelijke stijl constructief aansluitend op de bouwstijl van de vorige eeuw. De nieuwe balg werd in de orgelkas geplaatst om het idee van huisorgel geen geweld aan te doen. Daarbij werd in het windkanaal ook een inliggende tremulant gemaakt.
Dit alles werd geheel in eigen bedrijf vervaardigd. Het harpje boven op de orgelkas is afkomstig van de oude kast en past er wonderwel op. Het snijwerk is verguld met bladgoud en de eikenhouten orgelkas is mahoniekleurig gebeitst.