Assen, Christelijk Gereformeerde kerk Groningenstraat 14 (Bethelkerk)

Geluidsopnamen Arian van der Mark d.d. 5-11-2016
 - Claude Balbastre delen uit Receuil de Noëls

1901-1945 Joodse Synagoge
Het gebouw dateert uit 1901 en werd gebouwd als Joodse Synagoge. Het is een ontwerp van de architect J. Smallenbroek (01).


Links foto Drents Archief, rechts ansichtkaart na 1960

1945-1970 Gereformeerd Vrijgemaakte kerk
Aanvankelijk was alleen een harmonium aanwezig.

1960: Tekening door Mense Ruiter van juli 1960. Gevonden in het archief in de map Bethelkerk/Maranathakerk.

Waarschijnlijk een niet gerealiseerd plan voor deze kerk of de Maranthakerk? Klik op de afbeelding voor een vergroting.

1965: Nieuw orgel in deze kerk door de firma E. R. Ottes uit Roden.
Dispositie:

Het orgel werd op 29 mei 1965 in gebruik genomen.

Afbeelding voorzijde van het programma bij de ingebruikname. (03)




Gereformeerd gezinsblad 01-06-1965


Gereformeerd gezinsblad 07-08-1965, Titelpagina van het tijdschrift Organist en Eredienst 1966 nr. 5

1970: De gemeente van de Gereformeerd Vrijgemaakte kerk koopt de Gereformeerde Noorderkerk en de Bethelkerk wordt afgestoten. Daarna staat de kerk een aantal jaren leeg.
Het orgel werd verkocht aan de Vrijgemaakt Gereformeerde gemeente te Stadskanaal (05) en van daaruit verhuist het in 1980 naar de Burgwalkerk in Creil. (04)

Situatie in Creil. http://www.st-orgelcultuur-flevoland.nl/nagele_gkv.html

De kerk in Creil werd in  1995 gesloten en het orgel werd verplaatst naar de Gereformeerd Vrijgemaakte kerk te Nagele. Bij de overplaatsing is de Dulciaan van het pedaal vervangen door een Subbas 16'. De overplaatsing en de plaatsing van de Subbas is gedaan door Klaas Kapitein uit Urk. (04)  In 2007 was het orgel "versleten" en werd een elektronisch orgel aangeschaft. Het orgel werd toen verkocht aan Klaas Kaptein en door hem in 2010 geplaatst in de vergaderzaal van de Gereformeerde Gemeente te Elspeet. (05)

1980-heden Christelijk Gereformeerde kerk

1980: Op 26 maart werd het gebouw door de Christelijke Gereformeerde Kerk van Assen in gebruik genomen en kreeg de naam Bethelkerk.
Hiervoor kerkte de gemeente in de kerk aan de Kanaalstraat.
In mei werd besloten voor de aanschaf van een nieuw orgel door de orgelmakers Kaat & Tijhuis te Kampen. Adviseurs waren H.R. Smedema in Winsum en T. Heidinga in Leeuwarden. Zij ontwierpen een orgel met 22 stemmen, verdeeld over hoofdwerk, rugpositief en zelfstandig pedaal. Voor het ontwerp werd aansluiting gezocht bij het werk van Andreas Silbermann (1678-1734) en zijn zoon Johann Andreas Silbermann (1712-1783).

De in 1972 aangeschafte orgelonderdelen werden door Kaat en Tijhuis overgenomen. Het is dus nooit tot plaatsing in Assen gekomen. (07)


Foto A.E. van Kooten, Ermelo (06)

1981:  Het orgel werd op 17 december 1981 door de kerkelijke gemeente in gebruik genomen. Zie de ingebruiknamefolder. (08)

1982: Het officiele ingebruiknemingsconcert volgde op 15 januari 1982, waarbij het orgel werd bespeeld door Hans van Nieuwkoop.
Het orgel wordt beschreven in artikelen in Organist en Eredienst (09) en in De Orgelvriend. (10)

Dispositie:

Stemming: 1/6 komma-temperatuur.
Schuifkoppeling voor de manualen, koppelingen van positief en hoofdwerk naar pedaal, tremblant fort op het gehele orgel, tremblant doux op het positief.

(09) (10)


De Wekker, 1 januari 1982, p. 7.


Reformatorisch Dagblad, 8 mei 1982, p. 14.

Eigentijdse interpretatie van werk van Silbermann Chr, Geref Bethelkerk te Assen
De Chr. Geref. kerk te Assen kreeg een nieuw orgel dat op 15 januari jl. in gebruik werd genomen. Wij waren toen helaas niet in de gelegenheid het orgelconcert, dat ter gelegenheid van de ingebruikneming werd gegeven door Hans van Nieuwkoop, bij te wonen en daarom zijn wij onlangs naar de Bethelkerk aan de Groningerstraat in Assen getogen om dit unieke orgel nader te bezichtigen en te beluisteren. We werden bijzonder vriendelijk ontvangen door de organiste dezer kerk mevrouw J. H. van Dalen (tel. 05920-55332).
Wij vermelden een en ander even uitvoerig, aangezien deze organiste ook andere belangstellenden graag op dit orgel wil ontvangen.
We hebben hier een orgel gezien en mogen bespelen van grote importantie. We waren bovendien zeer verheugd dat het Nederlandse orgelbezit en in engere; zin, de provincie Drenthe, met zo''n fraai instrument is verrijkt. Dank zij vriendelijke medewerking van een der adviseurs van de Orgelbouwadviescommissie van de Geref. Organistenvereniging, de heer ing. Tj. Heidinga, kunnen wij u een uitvoerige beschrijving van dit orgel geven.
Allereerst echter een klein stukje kerkhistorie. De Chr. Geref. Gemeente van Assen is gehuisvest in een historisch gebouw. Op 26 maart 1980 werd nl. door deze Gemeente de Bethelkerk in gebruik genomen. Het gebouw dateert uit 1901 en werd oorspronkelijk gebouwd als Joodse synagoge. Het is een ontwerp van de bekende architekt Tjeerd Kuipers (1857-1942) die ook de fraai gerestaureerde synagoge in Groningen en vele tientallen Geref. Kerken ontwierp. Na de Tweede Wereldoorlog werd de synagoge in Assen in gebruik genomen door de Geref. Kerk Vrijgemaakt. Vanaf 1970 stond het gebouw echter leeg en werd het met sloop bedreigd. Toen deed zich echter in 1971 een gelukkige omstandigheid voor. Tot dat jaar hadden de Chr. Gereformeerden gekerkt in een gebouw aan de Kanaalstraat. Toen de burgerlijke overheid dit gebouw wilde overnemen om het te slopen deed zich de mogelijkheid voor deze voormalige synagoge aan te kopen. Door deze transactie met de Gemeente Assen kon de herinnering aan het eens zo rijke Joodse leven in de stad Assen behouden blijven. Na ingrijpende herstel- en verbouwingswerkzaamheden functioneert deze voormalige synagoge met bijgebouwen nu dus als kerkelijk centrum van de Chr. Geref. Kerk.
Allure
We vinden hier en daar nog aanwijsbare gegevens dat we met een voormalige synagoge te doen hebben. Onder meer is dit nog te zien aan de gevelsteen boven de hoofdingang terwijl ook in de hal nog een ingemetselde steen ons herinnert aan deze Joodse gebedsplaats. Het opmerkelijke van het kerkgebouw is dat de ruimte enerzijds vrij klein en intiem is en anderzijds door de grote hoogte (12.50 m tussen vloer en plafond) ongetwijfeld ook allure heeft.
Toen wij onlangs een brochure kregen toegezonden en wij niet wisten waar het over ging, was onze eerste indruk te maken te hebben met een Silbermann-orgel. Onze eerste impuls was toch achteraf bekeken niet zo verwonderlijk omdat de orgelmakers Kaat en Tijhuis voor het ontwerp van het nieuw orgel in de Chr. Geref. Kerk van Assen, inderdaad aansluiting hebben gezocht bij het werk van Andreas Silbermann (1678-1734) en zijn zoon Johann Andreas (1712-1783).
De werkplaats van de orgelmakers Andreas en Johann Andreas Silbermann was gedurende een groot deel van de 18e eeuw gevestigd te Straatsburg. Men treft hun orgels dan ook in deze stad en wijde omgeving aan. Doordat Andreas Silbermann van 17041706 werkte in de werkplaats van de orgelmaker Frangois Thiery te Parijs, is het duidelijk dat we het werk van de Silbermanns tot de Franse school moeten rekenen. De orgels uit deze school kenmerken zich door vurige tongwerken en een groots fvGrand Jeu" en voorts door heldere prestanten en mixturen die samen een gesloten klinkend en voornaam „Plein Jeu" vormen.
Schema
Naar deze orgels zijn de orgelmakers Kaat en Tijhuis gaan kijken en hebben zo hun indrukken opgedaan en vastgelegd. Voor het frontontwerp van het orgel te Assen is gekozen voor het schema dat Andreas Silbermann hanteerde voor het orgel dat hij bouwde te Marmoutier. Toch is er bewust niet naar gestreefd een stijlkopie te realiseren. Veeleer is getracht te komen tot een eigentijdse interpretatie van klassieke voorbeelden en gegevens. De orgelmakers Kaat en Tijhuis hebben de torens van het ongel dan ook een halfcirkelvormige plattegrond gegeven, terwijl de lijsten van kappen en basementen het klassieke hoofdgestel vormen. Typisch zuidelijke elementen zijn de in het fries voortgezette consoles onder de torens. De kassen van het orgel zijn gemaakt van oregon-pine en geschilderd in een roodbruine tint.
We willen apart melding maken van het bijzonder fraaie snijen steekwerk aan dit orgel, zoals dat werd ontworpen door de adviseur Tj. Heidinga. Dit snijwerk werd door de gemeenteleden en enkele andere belangstellenden uitgevoerd. Het snijwerk past niet alleen uitmuntend bij dit orgel doch is tevens zo vakkundig uitgevoerd dat het gewoon professioneel valt te noemen. Het orgel heeft drie sleepladen nl. twee gecombineerde pedaalhoofdwerkladen die staan opgesteld in de hoofdkas en een windlade voor het rugpositief. De windvoorziening heeft één magazijnbalg, die met ruim bemeten houten kanalen op de ventielkassen van de windlade is aangesloten. De winddruk bedraagt 70 mm waterkolom. Een en ander voldeed uitstekend. Voorts heeft het orgel twee klassieke tremulanten nl. een tremulant-fort die op het gehele orgel werkt en een tremulant-doux die alleen op het rugpositief werkt. De toetstractuur is geheel uitgevoerd in hout.
Gehamerd
Voorts willen wij nog vermelden dat het metalen pijpwerk een gehamerde uitvoering heeft bij een hoog loodgehalte. We willen ook vanaf deze plaats de Chr. Geref. Kerk van Assen van harte feliciteren met dit orgel dat „klinkt als een klok" en voorts onze complimenten uitspreken voor de ondernemingsgeest van deze kerk.
We zullen van dit orgel ongetwijfeld nog veel horen, wij hopen dat de orgelmakers Kaat en Tijhuis ook op andere plaatsen in staat gesteld zullen worden hun ambachtelijke werk „ten toon te spreiden". Onze verwachtingen voor de toekomst zijn hieromtrent hooggespannen.
Dispositie
Hoofdmanuaal: Montre 8'', Cornet 5 st.discant. Bourdon 16'', Bourdon 8'', Prestant 4'', Doublette 2'', Fourniture 4 st., Cymbale 2 St., Trompette 8'', Clairon 4''.
Rugpositief Prestant 4'', Bourdon 8'', Flüte 4'', Nasard 2 2/3'', Doublette 2'', Tierce 1 3/5'', Fourniture 4 St., Cromhome 8''.
Pedaal: Sousbasse 16'', Octave 8'', Trompette S;, Clairon 4''.
De manualen worden gekoppeld door het bovenmanuaal te verschuiven.




De Wekker, 8 januari 1982, p. 5. en Nederlands dagblad 20-01-1982

Bronvermelding:

1. E-Mail van Peter Dillingh d.d. 27-4-2002 22:20
2. Organist en Eredienst (1966) no 5. Het Orgelblad (1965) 175.
3. E-Mails van Wieger van Asperen d.d. 8-10-2005 en 11-10-2005
4. E-Mails van Robert Helder d.d. 18-07-2006
5. E-mail van Robert Helder d.d. 19-04-2010
6. Reliwiki: http://reliwiki.nl/index.php?title=Assen,_Groningerstraat_14_-_Bethel
7. Boek: Teus den Toom, De orgelmakers Witte, Heerenveen: J.J. Groen en Zoon, 1997 1198-1202
8. E-Mail Frits Kaan d.d. 2 april 2024
9. Tijdschrift: Tjibbe Heidinga, Het orgel van de Christelijk gereformeerde kerk te Assen, Organist en eredienst 1982/05 Zie PDF
10. Tijdschrift: Het orgel in de Chr. Geref. Bethelkerk te Assen, De Orgelvriend 1982-06, Zie PDF
11. Tijdschrift: De Mixtuur no 38(1982) 305 en de Mixtuur no 39(1982) 353.
12. Tijdschrift: Het Orgel 1982/03, Orgelbouwnieuws