Assen Gereformeerde Noorderkerk. (Nu Kandelaarkerk Gereformeerd Vrijgemaakt)

Kerk.
De kerkelijke gemeente werd gesticht bij de akte van Afscheiding 24 november 1834. Het eerste kerkgebouw was van 1840 en stond aan de Molenweg.
In 1876 werd het nu nog bestaande kerkgebouw aan de Molenstraat in gebruik genomen. In 1895 werd de kerk uitgebreid met een kruispand (17).
In 1970 werd de kerk door de Gereformeerd Vrijgemaakte kerk aangekocht als vervanger van de Bethelkerk (nu Christelijk Gereformeerde kerk).


Links foto Drents Archief Rechts: ansichtkaart na 1960

Orgel.

1883: Onder leiding van de in oktober 1883 benoemde dominee J. D. van der Munnik worden er plannen gemaakt voor de aanschaf van een orgel.
In de kerkenraadsvergadering van 13 december komt de aanschaf van een orgel aan de orde. (15)

1884: Al op 10 januari komt er een vervolg en besluit de kerkenraad met een stem tegen om door te gaan met de aanschaf.
Bij een rondgang in 1884 door de gemeente met een intekenlijst wordt f. 1400, -- opgehaald.
Op 13 maart besluit de kerkenraad met de firma Van Oeckelen te Haren te gaan overleggen omtrent de aanschaf.
Op 4 april wordt besloten door van Oeckelen in september van dat jaar voor f 2.000,- een orgel te laten plaatsen, dat gelijk is aan het orgel in de Hervormde kerk van Delfzijl. Gezien de snelle levertijd zal het orgel vermoedelijk op voorraad hebben gelegen.
In de vergadering van 7 mei vraagt men zich of Henderika van Walen en de onderwijzer W. Dam bekwaam genoeg zijn om het orgel te bespelen. Men vermoedt dat ze niet genoeg kunde hebben hiervoor, maar dat Henderika van Walen bereid is les te volgen. Iemand van de kerkenraad gaat proberen dat beiden les gaan krijgen op het orgel in de hervormde kerk van de organist aldaar. De bouwcommissie zorgt voor de bouw een balkon voor het orgel.
Op 5 juni meldt de predikant dat orgellessen voor Henderika van Walen toch niet nodig blijken te zijn. De galerij blijkt inmiddels te zijn afgerond voor ca. f 500,-. De trap naar de galerij moet kunnen worden afgesloten.
Op 1 oktober wordt er overlegd hoe de ingebruikname dient te verlopen. Men besluit het orgel op zondag 12 oktober in gebruik te nemen, samen met de herdenking van het 50-jarig bestaan van de kerk.
In de vergadering van 22 november wordt het contract met van Oeckelen voorgelegd en geaccordeerd. Van Oeckelen geeft 10 jaar garantie.

In een vergadering van de gemeenteraad van 20 oktober komt de benoeming van organisten aan de orde. Misschien wordt dit behandeld omdat W. Dam ook werkzaam is als hulponderwijzer. (15)

Provinciale Drentsche en Asser courant 21-10-1884, 15-10-1884, 21-10-1884


Stemmen voor waarheid en vrede jaargang 21, 1884 [volgnummer 2] 01-01-1884 (schatting)


Provinciale Drentsche en Asser courant 02-04-1884, 22-08-1884, 30-09-1884 en 11-10-1884

Het orgel wordt op 13 oktober 1884 in gebruik genomen. Ds. De Munnik preekte over Psalm 100.


Provinciale Drentsche en Asser courant 14-10-1884

x
Het nieuws van den dag 05-04-1884, Utrechtsch provinciaal en stedelijk dagblad 14-10-1884

De dispositie luidde vermoedelijk:

Manuaal  
Bourdon 16'
Prestant 8'
Holpijp 8'
Viola di Gamba 8'
Fluit Travers 8'
Octaaf 4'
Speelfluit 4'
Octaaf 2'
Trompet 88'
Aangehangen pedaal; mechanische sleepladen

1885: Op 17 november worden de financiën besproken. Dhr. Ruiter ligt de stand van zaken toe. Hij keurt af dat er al tot aankoop en plaatsing is overgegaan terwijl de financiën nog niet op orde waren. Hij vraagt zich af of er geen fonds gesticht moet worden.
Op 3 december is het proefjaar waarin organist Dam voor f 30,- per jaar het orgel bespeeld verstreken. Men wil eigenlijk dat hij het gratis gaat doen, maar misschien neemt hij genoegen met f 10,-. (15)

1886: Op 14 januari komt deze kwestie weer aan de orde. De organist heeft zich bereid verklaard gratis te spelen. Hij wil dan wel het koraalboek van Worp wordt besteld. Dit wordt besloten. (15)

1922: Concert door de blinde organist H.J. Kruithof uit Kampen. Een defect aan het orgel wordt snel verholpen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 13-01-1922

In de vergadering van 23 februari  van de financiële commissie over de bouw van een nieuwe kerk vraagt men zich af waarom er zoveel huur (Hfl 80,- per jaar) betaald moet worden aan Meek uit Assen voor de huur van een orgel. Vermoedelijk heeft dit betrekking op een orgel in een noodgebouw.
In de vergadering van 6 juli wordt besloten f 3.000,- te reserveren voor een orgel in de nieuw te bouwen Zuiderkerk. De kosten voor de nieuwe kerk worden hierdoor verhoogd van Hfl 92.000,- naar Hfl 95.000. (16)

1923: Blijkbaar wordt de orgelgaanderij ook gebruikt voor zitplaatsen voor militairen. Zie de tekst uit de notulen van de kerkenraad van 17 april 1923 (16)

1926: Het onderhoud was tot 1918 in handen van de firma Van Oeckelen. Daarna werd het onderhoud uitgevoerd door Hermannus Thijs, die meesterkenecht was bij Van Oeckelen. Daarna kwam het onderhoud en stemwerk bij de firma Joh. Meek, orgelhandel te Assen.
De organisten krijgen voor hun vrijwilligerswerk sigaren. Zie de notulen van de kerkenraad van 9 november (16)
Op de kerkenraadsvergadering van 16 november komt een verzoek van de blinde organist H.J. Kruithof uit Kampen aan de orde, waarin hij vraagt of hij een concert mag geven om in het onderhoud van zijn gezin te kunnen voldoen. Dit wordt toegestaan op 13 januari 1927. (16)

Provinciale Drentsche en Asser courant 11-01-1927, 14-01-1927

1927: In de kerkenraadsvergadering van 8 maart komt de aanschaf van een orgel voor de nieuw te bouwen Zuiderkerk aan de orde.
In de vergadering van 14 juni wordt besloten om organist Benes voor zijn 25-jarig jubileum een cadeau van f 50,- aan te bieden.  Na een ander agendapunt komt het orgel voor de Zuiderkerk weer ter sprake. Besloten wordt een orgelcommissie op te richten. Deze orgelcommissie moet door de Commissie van Beheer worden georganiseerd.
Op 6 september komt de Orgelcommissie voor de Zuiderkerk weer aan bod. Men besluit een commissie te benoemen, bestaande uit 10 personen: 2 uit de brede kerkenraad, 2 uit de Commissie van Beheer en 3 mannen en 3 vrouwen uit de gemeente.
In de vergadering van 20 september wordt gemeld dat de orgelcommissie voor de Zuiderkerk is geïnstalleerd. Eén lid bedankt wegens ziekte. Hiervoor wordt iemand anders benoemd.
Op 18 oktober wordt een verzoek van de orgelcommissie behandeld om ten bate van het orgelfonds Zuiderkerk op 10 november een kunstavond te houden met orgel en zang. Dit wordt geaccordeerd.
Op 6 december wordt gemeld dat de kunstavond van 15 december niet doorgaat. De avond wordt verschoven naar 2 februari 1928. (16)

1928: Op 21 februari wordt besloten de orgelcommissie Zuiderkerk uit te breiden met 4 leden: 1 vrouw en 3 mannen. (16)

1929: Orgelconcert ten bate van het orgelfonds door Jan Zwart uit Amsterdam. Het concert zou indrukwekkender zijn geweest indien de organist een beter orgel tot zijn beschikking zou hebben gehad.


Provinciale Drentsche en Asser courant 25-10-1929

1931: Tegelijk met de plannen voor de bouw van een orgel in de nieuwe Zuiderkerk wordt ook gepland het orgel in de Noorderkerk te verbouwen tot een orgel met 2 manualen en een zelfstandig pedaal.


De Bazuin jaargang 79, 1931, nummer 41, 09-10-1931, Het Orgel oktober 1931, Nieuwe Utrechtsche courant 26-09-1931


Provinciale Drentsche en Asser courant 30-09-1931, Emmer courant 02-10-1931, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 30-09-1931

1931-1932: Er wordt gewerkt aan plannen voor de modernisering van het orgel. Men besluit om hiervoor f 2000,- uit te trekken.
De ombouw wordt opgedragen aan de firma Valckx en van Kouteren, orgelmakers te Rotterdam, die ook het nieuwe orgel in de Zuiderkerk leveren. (05)
Uit het vorige Van Oeckelen-orgel worden 8 registers overgenomen. Door de verandering in 1932 wordt het orgel van mechanisch gewijzgd naar pneumatisch met twee manualen en een zelfstandig pedaal met in totaal 19 stemmen. Het oude front wordt gehandhaafd (06).
In het kasboek van de orgelcommissie staat voor deze verbouwing een bedrag van f 3.750,- geboekt. De boekhouder van de Molenstraatkerk maakt een bedrag van f 2.000,-  naar de orgelcommissie.
Op 28 april 1932 wordt het verbouwde orgel in gebruik genomen. De orgelbespeling wordt verzorgd door organist Henk Pijlman uit Meppel.



Provinciale Drentsche en Asser courant 20-04-1932


Het Orgel 1932-04, De standaard 30-04-1932, De Amsterdammer 30-04-1932, Nieuwe Utrechtsche courant 30-04-1932

1933: Concert door Jan Zwart met medewerking van het Christelijk à Cappela koor.


Provinciale Drentsche en Asser courant 20-12-1933

1934: Geschiedenis van de kerk naar aanleiding van het 100-jarig bestaan.


Provinciale Drentsche en Asser courant 15-11-1934 en 17-11-1934 (Klik op de afbeeldingen voor een vergroting)

1939: De kerk wordt verbouwd en het orgel wordt tijdens de gedemonteerd en opgeslagen. Bij de wederopbouw wordt een nieuw, door de architect J. Smallenbroek ontworpen front, gemaakt.
De dispositie wordt uitgebreid met een Prestant 16' op Manuaal I. De werkzaamheden worden uitgevoerd door Valckx en van Kouteren.
Kerk en orgel worden op 6 december weer in gebruik genomen. De kosten voor het orgel waren f 1.008,-.


Christelijk sociaal dagblad voor Nederland De Amsterdammer 03-11-1939, De standaard 06-11-1939, Provinciale Drentsche en Asser courant 04-10-1939


Provinciale Drentsche en Asser courant 29-11-1939, Nieuwsblad van het Noorden 07-12-1939 (Klik op de afbeelding voor een vergroting)

Informatie uit het boek van Jaap Brouwer "Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur"
In 1939 waren Meek en Van Meurs als adviseurs betrokken bij de herplaatsing van het Valckx & van Kouteren-orgel (1932) in het vergrote kerkgebouw.
Kennelijk was het adviseurschap van Van Meurs (nog) niet aan Valckx & van Kouteren doorgegeven want zij schreven hem op 9 mei 1939:488 "Met belangstelling namen wij er kennis van dat U, nadat U zich had aangeboden eventueel advies te geven, een onderhoud met Ds. Bos had. Alhoewel de Ds. deze aangelegenheid met U heeft besproken, denken wij toch niet dat men bij dit werkje, temeer daar de Heer Meek ook hier reeds toezicht houdt en op verzoek van den Kerkenraad behulpzaam is, nog een adviseur zal aanvragen."
Uit een latere aantekening van Van Meurs blijkt dat het nieuwe door architect Jan Smallenbroek ontworpen front 37 sprekende Prestant 16'-pijpen had en dat van de Bourdon 16' op II slechts de discant in de zwelkast stond. Kerk en orgel werden 6 december 1939 ingewijd.
488 GrA, toegang 1618, inv. nr. 12.


Organist en Eredienst 1939-12 nr. 90, Het Orgel december 1939



Foto verkregen via Bert Koetsier (14)

Dispositie na de werkzaamheden van 1939:

Gegevens van Van der Kleij:
Manuaal I C - g3   Manuaal II C - g3 Pedaal C - f1
Prestant 16' b/d Bourdon 16' * Subbas 16'
Prestant 8' * Concertfluit 8' Octaafbas 8'
Holpijp 8' * b/d Aeoline 8' Violon 16'
Viola di Gamba 8' * Voix Celeste 8'    
Fluit travers 8' * Fluit 4'    
Octaaf 4' * Woudfluit 2' *    
Speelfluit 4' * Tremolo      
Octaaf 2'        
Mixtuur 3 sterk        
Trompet 8' *        
De met * gemerkte stemmen zijn nog uit het oorspronkelijke Van Oeckelen-orgel.
Pneumatische-kegelladen. Manuaal II in een Zwelkast. Bourdon 16' en Violon 16' als trede. Koppelingen: Manuaal-Manuaal II; Manuaal I.-Pedaal; Manuaal II-Pedaal; Suboctaafkoppelingen voor Manuaal I en Manuaal II; Superoctaafkoppeling voor Manuaal I,Manuaal II en Pedaal; Wijzerplaat voor Generaal Crescendo. Knoppen voor: Vrije Combinatie; PP, P, MF, F, T, Oplosser, Tongen Af, Oplosser, Automatisch Pedaal, Oplosser. De Fluit Travers 8' is vanaf klein c en het groot octaaf gecombineerd met de Holpijp 8'. De Violon 16' is een transmissie van de Bourdon 16' en de Octaafbas 8' is een transmissie van de Prestant 8' (07).

Dispositie volgens Bert Koetsier: (Hij studeerde in de jaren '60 op dit instrument) (14)
Manuaal I C - g3   Manuaal II C - g3 Pedaal C - f1
Prestant 16' b/d Bourdon 16' * Subbas 16'
Prestant 8' * Concertfluit 8' Octaafbas 8'
Holpijp 8' * b/d Aeoline 8' Violon 16'
Viola di Gamba 8' * Voix Celeste 8'    
Trafierfluit 8' * Fluit 4'    
Octaaf 4' * Woudfluit 2' *    
Speelfluit 4' * Tremolo      
Octaaf 2'        
Mixtuur 3 sterk        
Trompet (buiten werking) 8' *        

Koppelingen: Manuaal II-I, Manuaal I-Pedaal, Manuaal II-Pedaal, Suboctaaf Manuaal I, Suboctaaf Manuaal II- Manuaal I, Superoctaafkoppel Manuaal II-Manuaal I, Superoctaafkoppel Manuaal I, Superoctaafkoppel Pedaal
Speelhulpen: Zwelkast Manuaal II, Generaal Crescendo, Automatisch pedaal, Vrije combinatie, Vast combinatie, PP, P, MF, F, T (14)


Linsk: tekening door Lukas Kwant, verkregen via Frits Kaan. (12)                                    Detail uit een overzichtsfoto vanuit een oude krant gekopieerd door Wietse Meinardi (13)
                                                                                                                          (2 pijpen ontbreken, deze werden met kooruitvoeringen verwijderd om de dirigent te kunnen zien.)

Opmerkingen van E.R. Helder uit Zwolle: (11)
 De Violon 16 is een transmissie van de Prestant 16 (zoals vaker bij Valckx en Van Kouteren), dus niet van de Bourdon.
De Octaafbas 8 is zelfstandig, het is de oude Prestant 8 van Van Oeckelen. De Prestant 8 op het Hoofdwerk is van zink.

Het Generaal-Crescendo was, volgens een wijzerplaatje op de speeltafel, als volgt opgebouwd:

  Manuaal I Manuaal II Pedaal
1. Holpijp 8 Aeoline 8 Koppel II
  Koppel I-II    
2. Viola da gamba 8   Koppel I
3. Travers fluit 8 Concertfluit 8 Subbas 16
4. Speelfluit 4    
5. Prestant 8 Fluit 4 Octaafbas 8
6. Prestant 16    
7. Octaaf4 Woudfluit 2 Koppel superoctaaf
8. Mixtuur Koppel suboctaaf  
  Koppel I-II suboctaaf    
9. Octaaf 2    
  Trompet 8    
10. Koppel superoctaaf    
  I-II superoctaaf    


Foto verkregen via Bert Koetsier (14)

1941: Concert door de Christelijk Oratorium Verening en een Jeugdkoor onder leiding van Johan van Meurs

Provinciale Drentsche en Asser courant 23-12-1941

1944: De orgels in de Noorderkerk en de Zuiderkerk zijn verzekerd voor 12.000,- en f 18.000,-. (18)

1947: In het maandblad Het Orgel van februari 1947 staat een verslag van het slot van een kerkdienst op 19 januari met psalm 145.

1953: In juli schrijft Johan van Meurs, organist van de der Aa-kerk in Groningen, een rapport over het orgel. (20)
Transcriptie: Rapport van Van Meurs:
'Algemeen:
Dit orgel bestaat uit een oud gedeelte pijpwerk en een aantal stemmen dat later bij uitbreiding van het orgel tot een tweeklaviers orgels is aangewend. 61
Jammer genoeg moet gezegd worden dat de verbinding van het oude en het nieuwe pijpwerk niet als een homogeen geheel gezien kan worden.
De onderlinge mensuren (= maten) van het oude pijpwerk en het nieuwe pijpwerk kloppen niet met elkaar. Daardoor is de intonatie en de dispositie van dit orgel niet erg geslaagd te heeten.
Gebreeken.
1 De pneumatiek van het pedaal is zeer slecht.
2 De winddruk is te hoog.
3 Opstelling van het tweede manuaal is niet gunstig voor de klank in de kerk.
4 Mixtuur en Trompet zijn is slecht samengesteld en te laag.
5 Trompet is niet bruikbaar, tevens ontbreken de 12 baspijpen.
Daar wellicht te weinig klank door het orgel wordt ontwikkeld voor een geheel gevulde kerk zou het orgel sterker geïntoneerd kunnen worden.
De Mixtuur moet hoger in samenstelling worden. De Trompet kan misschien van andere tongen worden voorzien.
Tenslotte zou ik u willen raden aan dit orgel géén grote kosten te besteden om de grondredenen onder ‘Algemeen’ vermeld.
Advies werkzaamheden.
1 pneumatiek nazien en schoonmaken tevens gelijkstellen voor pedaal.
2 eenige stemmen sterker intoneren (nader op te geven).
3 offerte vragen voor Nieuwe Mixtuur en Trompet verbeteren is zeer wenselijk. (Punt 1 en 2 zijn als noodzakelijk te beschouwen)
Een en ander opgenomen en vastgesteld juli 1953
Joh. van Meurs organist der Aa kerk Groningen'In juli wordt mejuffrouw Miep Lunshof benoemd tot organiste.


Provinciale Drentsche en Asser courant 01-07-1953, 08-07-1953, 28-03-1958

Informatie uit het boek van Jaap Brouwer "Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur"
'Begin 1953 was sprake van onvrede over de orgels in zowel de Noorder-489 als de Zuiderkerk en werd Van Meurs om zijn oordeel over deze instrumenten gevraagd.490
In zijn rapportage uit juli van dat jaar ging hij uitgebreid op geconstateerde gebreken in en deed voorstellen voor wijziging (zie tekst rapport hierboven)
Het advies van Van Meurs werd overgenomen. Afgezien van een Trompetrestauratie door Blank in 1973, werden aan dit orgel geen grote kosten meer gespendeerd.
489 De vroegere Gereformeerde Noorderkerk is thans de Kandelaarkerk van de Gereformeerde kerk vrijgemaakt.
490 Lukas D. Kwant z.j., 6.'

1955: Na verloop van jaren komen er klachten over storingen en heeft het orgel veel onderhoud nodig. Organist Johan van Meurs adviseert om het orgel weg te doen en te vervangen door een nieuw orgel. (08)

1970: De kerk wordt verkocht aan de Vrijgemaakt Gereformeerde gemeente te Assen en krijgt de naam Kandelaarkerk (09).

1973: Restauratie van de Trompet 8' door de fa. Blank, die toen een nieuw orgel bouwde in de Maranathakerk. (10)

1984: In het boek van Hofman (19)over de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk in Assen staat over het orgel uit 1887 het volgende: ' 'n Nieuw orgel Ds. J.D. van der Munnik die hier op 7 oktober 1883 voor het eerst preekte, was niet alleen een uitstekend predikant, doch ook een groot liefhebber van kerkmuziek. Hij had bijzonder veel takt om met mensen om te gaan. Daarom zei hij: "De hoofdonderwijzer kan prachtig zingen, maar een kerkorgel is toch je ware. We moesten er eigenlijk een kopen". De kerkenraad was er eerst niet voor te porren, maar uiteindelijk gaf men hem toestemming zelf met een lijst door de gemeente te gaan. Dat deed hij dan ook en met succes. Algauw had hij f.1400,-- bijeen. Nog niet het hele bedrag, maar 't was nu wel te wagen. Voor f. 601,-- - die gulden was vermoedelijk de winst Van de aannemer - werd er een galerij in de kerk gebouwd. Orgelbouwer van Oeckelen uit Haren zette er voor de spotprijs van f. 2.000,-- een fraai orgel bovenop. Werkelijk een sieraad voor het kerkinterieur. Het orgel werd op 12 oktober 1884 in gebruik genomen en luisterde met zijn welluidende klanken het vijftigjarig jubileum der gemeente op.'

Noten.
  1. B. A. Bos. (01) VERVALLEN
  2. Bos. a. w. ((02) vervallen 1934)165. De galerij gemaakt door G. van Grampel kostte f. 601, --. Ingebruikname 12-1--1884. Bos. a. w. (1934)171. De Bazuin 1884 no 42. Predicatie over Ps. 100. Stemmen voor Waarheid en Vrede. (1884)1250.
  3. Het (03) vervallenbestek van het orgel uit 1884 is niet bewaard gebleven. Ondanks veel navraag naar de oorspronkelijke dispositie was deze slechts gedeeltelijk bekend. Wel kregen we gegevens hierover van de heer A. Meek te Loon bij Assen, zoon van Joh. Meek. Verder nog wat uit het orgel zelf nog viel na te gaan.
  4. In (04) vervallen 1918 overleed de laatste telg uit de familie van P. van Oeckelen. Thijs werd bij testament opvolger. Dat betekende dat hij vooral het stemwerk en onderhoud bleef doen. Johan Meek was organist van de Zuiderkerk en handelde ook in kerkorgels.
  5. RAD. (05) AGKA. Notulen kerkenraad (1928-1931)8-9-1931; 18-9-1831; 6-10-1931; 3-11-1931.
  6. RAD. (05)  AGKA. Notulen kerkenraad (1932-1936)8-3-1932; 3-4-1932; 12-4-1932. Het orgel werd gratis geverfd door de heer Buning. Het Orgel(1931-1932)4, 55, 64; De Harp(1931)85 en idem(1932)38; Organist en Eredienst(1932)no 6.
  7. RAD. AGKA. Notulen kerkenraad(1936-1941)14-2-1939; 21-2-1939; 28-2-1939; 10-3-1939; 4-7-1939; 17-10-1939; 21-11-1939. Volgens een brief van Valckx en van Kouteren 15-12-1939 bedragen de kosten voor demontage, schoonmaken, herplaatsen, uitbreiden en het nieuw front f. 1008, --. Het Orgel(1939-1940)20; De Harp(1940)87. Organist en Eredienst(1939)128.
  8. Van Mechelen in Geref. kerkblad 2-9-1993.
  9. Idem als noot 8. Zie verder onder Vrijgem. Geref. Kandelaarkerk.
  10. E-mail van Robert Helder d.d. 04-03-2001 21:30
  11. E-Mail van Robert Helder d.d. 30-12-2001 17:50
  12. E-Mail van Frits Kaan d.d. 15.09.2011
  13. E-Mail van Wietse Meinardi d.d. 22-09-2011
  14. E-Mail van Bert Koetsier d.d. 17-03-2014
  15. Drents Archief 0412 - Gereformeerde Gemeente Assen  5 Kerkenraadsnotulen 1878-1886
  16. Drents Archief 0412 - Gereformeerde Gemeente Assen  11 Kerkenraadsnotulen 1922-1928
  17. Boek: B.A. Bos, Wat God heeft gedaan - De geschiedenis der Gereformeerde kerk van Assen, G.F. Hummelen's boekhandel en electrische drukkerij, 1934
  18. Drents Archief: 0412 Gereformeerde Gemeente Assen, 354 Polis van verzekering van molestrisico op inventaris
  19. Boek: H. Hofman, Van toen tot nu - De korte historie van de Gereformeerde kerk in Assen, Assen: Hummelen's boekhandel, 1984
  20. Drents Archief: 0412 Gereformeerde Gemeente Assen, 405 Rapporten van J. van Meurs, organist van de Aa-kerk in Groningen, over de toestand van de orgels in de Noorder- en Zuiderkerk; 1953