Assen, Rooms-Katholieke kerk

Informatie over de kerk

Kerk.
De Rooms Katholieke parochie te Assen werd opgericht bij koninklijk besluit van 24 april 1833. In deze tijd werkten veel arbeiders uit Duitsland in de vervening bij Assen. Indien zij niet te Assen konden kerken vreesde men dat zij zouden uitwijken naar de vervening in Avereest, vandaar dit initiatief van de burgerlijke overheid. Op 29 juni 1833 werd voor deze parochie aan de Zuidersingel in Assen een noodkerkje in gebruik genomen. Op een terrein ten noorden van de Vaart werd 14 april 1837 de eerste steen gelegd voor een nieuw kerkje.

Foto: Facebook Drenthe in Woord en Beeld (1911)

De kerk die er nu nog staat aan de Nassaulaan werd geconsacreerd in 1934 (01k).

Orgel.

In Het Orgel 2002-01 Staat een een artikel van Victor Timmer "Rooms-katholiek orgelbezit in Groningen en Drenthe in het midden van de 19de eeuw (I)". In dit artikel (blz01 en blz02) komt de orgelgeschiedenis van de RK Kerk in Assen ruimschoots aan bod.

16e eeuw:
Vóór de hervorming
Uit een proveniersbrief uit 1558 blijkt, dat een zekere Claes Wetsinghe voor tien Emder guldens "ene stede ende proevene in onse Cloester" krijgt, onder voorwaarde, dat hij "op dat orgel sal spoelen syn leventlanck". Deze organist wordt in genoemde brief gewezen op zijn rechten en plichten en moet beloven "weder vredelick toe wesen mijt de broeders", wat er op zou kunnen wijzen, dat hij opnieuw werd opgenomen. In elk geval moet er toen in de kapel een orgel gestaan hebben, waarbij niet duidelijk is of dit orgel al vóór 1558 aanwezig was. Vermoedelijk was het een portatief of positief. Wat er met dit instrument is gebeurd weten we niet. Ook over een organist wordt hierna niet meer gesproken (05) .

RAD. Inventaris J. G. J. Joosting. Het archief der abdij te Assen. Leiden (1906). Inv. 20. Fragment: "Wij Anna Frowa Abdisse Else Koenders pijorinne Suaene Baeken keldersche mijt den ghemen senioren des closters thoe Assen bekennen ende betueghen mijt desen openen bezegelde breve voer ons ende onse naekoemelinghen dat wij eendrachtlijke mijt goeden wijlle unde consent hebben ghegeven ter ere goedes Claes van Wetsinghe orgaenist ene stede ende proevene in onse Cloester op soe daenen vorwerden dat Claes voers. op dat orgel sal spoelen syn leventlanck soe langhe als hee can ende vermach[. . . . . ]ende ick Claes voors. loeve weder vredelick toe wesen mit de broeders[. . . . . ]hyrom heft Claes voers. den convente voers. ghegeven tyn emder gl. [. . . . . ]ghegeven in den jaere ons heren dusent vijff hundert ende achtenvijfftich des sondaghes voer Assen cionis domini".
 

1840/-41: Het eerste bericht over een orgel dateert uit 1840, toen aartspriester Van Kessel aan pastoor Beltman (zijn opvolger in Assen) meldde (02V): "Er dient zich hier [= Zwolle] eene gelegenheid aan, om een Kabinet orgeltje te kopen", naar hij dacht voor enige honderden guldens. Het enige bezwaar was "het gebrek aan eenen organist, welke het voortdurend pro Deo zoude willen bespeelen" . Pastoor Beltman liet de verdere afwikkeling graag aan zijn superieur over, maar merkte wel op: "Ingeval het Kabinet orgel het onze werd, dan zal het toch wel zoo kunnen veranderd worden, dat de Organist niet met den rug naar het Altaar behoeft gekeerd te zijn, want dat zoude in ons Klein kerkje te hoogste af te keuren zijn". (03V) Inderdaad was geen organist voorhanden en dat laatste was dan ook de reden dat Van Kessel meldde dat hij van aankoop afzag, hoewel het instrument beschikbaar was "voor eene buitengewone goedkope prijs". (04V) Blijkbaar woog de afwezigheid van een organist daarna toch minder zwaar, want ongeveer een jaar later schreef de pastoor: "In de maand Augustus komt hier denkelijk de orgelmaker van Groningen, die jaarlijks hier komt, om het orgel in de protestantse Kerk te stemmen en na te zien, bij die gelegenheid zoude het niet verkeerd zijn om op het overplaatsen van het Kabinet Orgeltje te denken, en zoo ons voorkomt hetzelve slechts zonder er iets aan te veranderen, over te brengen te neinde kosten te sparen - ook moet er in ernst aan gedacht, om iemand in de gemeente te vinden die zich voor dat vak zal bekwamen"; (05V) genoemde orgelmaker was de welbekende G.W. Lohman. (06V) Of hij het ook was die aan het einde van 1841 een kabinetorgel in de kerk plaatste en of dat het eerder genoemde Zwolse huisorgel betrof is niet bekend. Kort na de jaarwisseling gaf de pastoor een opgetogen verslag van de inwijding tijdens de Kerst: (07V) "(…) dat wij voornemens waren, met Kerstijd het orgel te gebruiken - Hoe zulks eene aller onverwachtste verrassing voor de gemeente was behoef ik niet te zeggen,- na dat volgens gewoonte de Introitus gezongen was, ging de deur van de sacristie open, terwijl de schel de komst van het Allerheiligste Sacrament des Altaars aankondigde, en ziet, dit werd op eens ontvangen door het volle orgel ! hoe wel op alles voorbereid zijnde, viel het mij moeijelijk mijn gemoed te houden, (….) en gelijk men mij verzekerde ontrolde meenigeen onwillekeurig een traan.- Ons hoofd doel waarom wij bij de feestviering het orgel wilden laten hooren was, dat wij willen beproeven, of door onderlingen giften de kosten niet kunnen gevonden worden - hoe wel er slechts de week voor Kerstijd toe kon besteed worden aan de noodige oefening voor koor en organisten te houden, is het toch tamelijk goed gegaan - ik beklom na het Evangelie den preekstoel, en na mijne uit boeseming over den Engelen Zang, welke heden voor de eerste maal door orgel en koor gezongen was gedaan te hebben, herhaalde ik de opkomst der gemeente - toonde aan, wat door elders wonende godsdienstvrienden voor ons was gedaan, en vroeg toen of het niet onbescheiden konde wesen andermaal buiten de Gemeente eene Collecte te doen en stelde toen voor, dat ik in persoon ten hunnen de liefdegaven wilde inzamelen.- met de Collecte tot dat einde heeft Schuiten en ik een begin gemaakt, en mij dunkt, dat wij deze eerste collecte op ongeveer f 100 zullen brengen, en dan naderhand al weer op dezelfde of op eene andere wijze:- het zal wezenlijk zeer netjes worden wanneer het front er voor is, maar de som zal dan ten naaste bij alles en alles er onder gerekend op ongeveer f 300 loopen". Vermoedelijk is het instrument voorzien van een schijnfront. In 1841 gaf het Armbestuur een voorschot van f. 35,02 "voor de uitgaven voor het Orgel", (08V) waarschijnlijk in verband met de plaatsing van het instrument.

1842/-43 In 1842 werd f. 6,- uitgetaald aan "Orgelmaker"; bovendien werd door het Kerkbestuur f. 10,02, zijnde "de schuld van 't Orgel" overgenomen. (09V) Bijkbaar waren toch niet voldoende 'liefdegaven' voor de aankoop van het orgeltje ingezameld. Het vinden van een vaste organist bleef een probleem, getuige een uitgave in het zelfde jaar voor "Een Organist in de Kersdagen f. 1,80'.

1856: De parochie-inventaris van 20 juni 1856 meldde de aanwezigheid van "Een Cabinet Orgel". (10V) Het was het laatste levensteken van dit instrument (waaraan men vermoedelijk niet veel plezier heeft beleefd), want het werd nog in hetzelfde jaar verkocht, "daar het sedert jaren reddeloos is, en tegen de vochtigheid van de kerk niet bestand blijft, en in deze kleine gemeente aan geen organist te denken valt". (11V) Verdere lotgevallen van het instrument zijn onbekend.

1863:  Men heeft zich daarna moeten redden met een oud "Seraphijn orgeltje"' dat in 1863 voor f. 70,- werd gekocht van de paters Jezuieten in Groningen (12V), maar waaraan men ook al weinig plezier beleefde.


Provinciale Drentsche en Asser courant 17-06-1871, 21-12-1872, 28-12-1872

1878/79: Men besluit het seraphijn-orgel te slopen. Zo werd in 1879 opgemerkt, (13V) dat "het ding dáár [= in Groningen] reeds af was. Nu is het geheel versleten en niet meer op te lappen volgens den Heer J. de Wit te Groningen". Men wilde graag een nieuw harmonium voor "onze vochtige kerk, een instrument dat men nu en dan in de pastorie kan laten opdrogen". Genoemde heer De Wit plaatste volgens het Memoriale op 22 november 1879 (St.Caecilia) voor f. 300,- een "Americaansch orgel" (Standard organ), dat hij de dag daarna voor het eerst bespeelde.

1881/82: Ook dit 'Kostbaar stuk' had problemen met de vochtigheid getuige uitgaves in 1881 ((f. 14,95) en 1882 (f. 25,-). Bij de feestelijke inwijding van de kerk in 1882 verzucht de pastoor echter: "Het moet niet volmaakt zijn op deze wereld; het gezang en het orgelspel was allerdroevigst." (06)

Foto interieur uit ca. 1880 (07)

1899: Aan de orgelmaker M. Maarschalkerweerd te Utrecht werd de opdracht gegeven voor het plaatsen van een gebruikt orgel in de kerk aan de Vaart. Dit orgel wordt door M. Maarschalkerweerd gerestaureerd. Vermeldt wordt van het instrument : "de blaasbalg is zoo goed als nieuw". Het mocht maximaal 800 gulden kosten. De dispositie van dit instrument was als volgt:  (14V)

Nevenregisters: Ventiel; Nihil; Aangehangen pedaal C - d1; systeem: mechanisch sleepladen.

1934: Het orgel wordt verplaatst door Valkx & Van Kouteren naar de nieuwe kerk. Kosten: f 555,10 Het oude front is toen vervallen en de frontpijpen werden in het binnenwerk gezet. (02k).  (04k)


Provinciale Drentsche en Asser courant 03-07-1934 (klik op de afbeelding voor een vergroting)

1940: Men besluit een nieuw orgel aan te schaffen. Het oude instrument is niet meer afdoende te repareren In afwachting van het nieuwe orgel wordt besloten tijdelijk een harmonium gebruiken. (04k)

1941/1942:  Steinmann & Vierdag zullen nieuw orgel leveren voor f 4300,- incl. inname van het oude orgel. Het instrument wordt begin 1942 geleverd. (04k)
Het orgel werd ingespeeld door de Cor en Eduard Ponten uit Zwolle.

De foto's werden mij toegestuurd door dhr. J. Venema uit Dronten, oud organist van de kerk. De foto links is afkomstig uit de Drents-Asser Courant van 10-3-1979.  De andere foto's zijn van dhr. Venema zelf. (04)

Dispositie:

Manaal	C - g3	Manuaal II	C - g3	Pedaal	C - f1
Prestant	8'	Salicionaal	8'	Subbas	16'
Viola	8'	Holpijp	8'	Octaafbas	8'
Roerfluit	8'	Nachthoorn	4'
Octaaf	4'	Woudfluit	2'
Fluit	4'	Kromhoorn	8'
Mixtuur	3 st.

Man. II in zwelkast; tremulant;
Koppelingen: Man. I - Man. II; Man. I - Ped. ; Man. II - Ped. ; Sub. II - I; Super II -I; speelhulpen: P. , MF. , F. , T. , Opl. ; zweltrede voor Man. II; registers als wippers (03k).

Foto vanuit het Archief van http://www.kerkeninbeeld.nl

Detail uit dezelfde foto


Provinciale Drentsche en Asser courant 09-02-1942

1947: Orgel gerepareerd. (04k)

1959: Het orgel is in slechte staat. Reparatie zou volgens een deskundige f11.000.- kosten. Men wacht op het oordeel van de stemmer. Dit oordeel blijft verder uit; vermoedelijk is er dus verder niets gebeurd. Het orgel was opgesteld in twee kassen? aan weerszijden van het (zang)koor. (04k)

1967: Jan Boerma volgt mevr. H.W. Bill-Huyskes op als organist

De Orgelvriend 1967/10

1979: Informatie van dhr. J.W. Venema: "Ik heb dit orgel vlak voor de afbraak als organist van de kerk nog enige keren bespeeld. Het was in mijn tijd zeker niet opgesteld in twee kassen zoals Timmer schrijft, maar in één kas midden op het zangersbalkon. De C-Cis laden liepen van buiten naar binnen af. Het namaak-torentje (zink en uiteraard loos) verving volgens mij een vlak veldje, waardoor het venster zichtbaar kon blijven. In het begin van de jaren '70 is het orgel door goedwillende amateurs "opgeknapt". Het front is gewijzigd, en enige pijpen in quasi engelse stijl beschilderd. Kwalijker is dat bij deze ingreep de Kromhoorn is verdwenen, waarheen is mij een raadsel". Het front was niet gebogen. Aan de beide uiterste uiteinden stonden drie grote pijpen, en dan in een hoek van ca. 45 graden naar achteren om aan te sluiten op het vlakke veldje dan wel de loze toren. De zoekgeraakte kromhoorn iss vervangen door een soort vioolprestant van dubieuze kwaliteit. Op de foto's is nog wel te onderscheiden dat de bovenranden van deze pijpen, maar ook van de andere registers, veel overeenkomst vertonen met een slordig geopend conservenblikje. (04)
Citaat uit de Drents Asser courant van 10-3-1979: "De parochie Maria ten Hemelopneming heeft besloten het orgel in de kerk aan de Nassaulaan niet meer te laten repareren. Door klimatologische omstandigheden, onder meer de heteluchtverwarming, is het orgel zo in verval geraakt dat herstel niet meer mogelijk is, althans niet binnen redelijke financiële grenzen. Al lange tijd wordt het orgel niet meer gebruikt. Het orgel stamt uit 1934. "Door de crisistijd van toen is de kwaliteit van het orgel nooit optimaal geweest. Het is al een paar maal opgeknapt, maar toonde spoedig weer kuren. Het kost teveel geld zonder een garantie dat het nu wel goed zou worden" aldus pastor P. Bocxe. In overleg met het Kerkbestuur en de Parochieraad is nu besloten een orgelcommissie in te stellen, die ongeveer 25.000 gulden zal proberen te vergaren voor  een nieuw electronisch orgel. Een nieuw "echt" pijporgel is door de hoge aanschaf- en exploitatiekosten niet haalbaar. Men heeft het oog laten vallen op een electronisch kerkorgel type Johannes opus 40. Het oude orgel zal waarschijnlijk in delen worden aangeboden aan orgelbouwamateurs. "Er zitten nog enkele aardige registers tussen" zegt de pastor. Nog niet duidelijk is of het pijpenfront zal blijven bestaan".

Het orgel werd in De Orgelvriend van april 1979 te koop aangeboden

1999: Dit orgel is thans verdwenen. Er staat een elektronisch orgel opgesteld, dat in 1979 werd aangeschaft.

2003: Het electronische orgel uit 1979 is nog steeds aanwezig. Inmiddels is op initiatief van de organist van de kerk dhr. Ard Lukassen is een dicussie gestart omtrent het vervangen er van. (05) 

2017: Het electronische orgel uit 1979 is vervangen door een nieuw electronische orgel volgens (vermoedelijk) het Hauptwerk-systeem. (08)


Bron: https://www.franciscus-parochie.nl

Noten W.D. van der Kleij en G.J. Pottjewijd:

1. Asser Parochiegids, zonder jaartal, pag. 3. Kocks. 100 jaar hiërarchie in Drenthe (1953) 44. Bij deze gelegenheid waren vele hooggeplaatste personen aanwezig.
2. Vriendelijke mededeling Mr. A. Bouman te Paterswolde.
3. Asser Parochiegids, zonder jaartal, no 3. In 1972 stelde de firma Van Slooten, orgel- en pianohandel te Assen voor het orgel te restaureren. Het verkeerde toen in een onbruikbare toestand. In het koor van de kerk werd een electronicum opgesteld.
4. E-Mail van dhr. J. Venema uit Dronten d.d. zo 9-6-2002 19:43 en di 2-7-2002 20:44
5. E-Mail Ard Lukassen d.d. 28-10-2003 21:47
6. Website http://www.franciscus-parochie.nl/historie
7. Reliwiki: http://reliwiki.nl/index.php/Assen,_Doctor_Nassaulaan_3_-_Onze_Lieve_Vrouw_ten_Hemelopneming
8. E-Mail van Jan Wessels d.d. 7 juli 2017

Noten Victor Timmer:

Het parochie-archief is gedeponeerd bij het Rijksarchief in Drenthe.

1. Naar gevens ontleend aan : J. Coppes, A.M.J. den Teuling en J. Wessels, 150 Jaar Katholieke kerk in Assen, Assen 1983.
2. UA, AA, inv.nr. 2129, Register van uitgegane brieven aan pastoors enz. 1837 - 1840, d.d. 11 juli 1840.
3. Idem, inv.nr. 2129 (ingekomen stukken 1840 - 1841), d.d. 14 juli 1840.
4. Noot 2, d.d. 20 juli 1840.
5. Noot 3, d.d. 1 juli 1841.
6. Mededeling van wijlen dhr. W.D. v.d. Kleij, Emmen.
7. UA, AA, inv.nr. 2120, ingekomen stukken van de pastoors en kapelaans 1842,brief d.d. 5/6 januari 1842.
8. UA, AA, inv.nr. 2168, Financiële jaarverslagen, ingediend door de kerkbesturen van de staties, 1841 (rekening en verantwoording van het Armbestuur).
9. Idem 1843 (rekening en verantwoording van het Kerkbestuur).
10. GrA, ABG, inv.nr. 20.1 (Assen), nr. 18.
11. Noot 1, 21; merkwaardigerwijs vermeldt het Registrum Memoriale (PA, inv.nr. 4), dat het instrument "met toestemming van ZDH was gesloopt (in 1878)" ; waarschijnlijk heeft de scribent zich in het jaartal vergist, want de inventaris uit 1870 noemt alleen het dan aanwezige harmonium.
12. RAD, PA., inv.nr. 29 (Notulen kerkbestuur 1855 - 1923, d.d. 22 februari 1863.
13. RAD, PA, inv.nr. 6, Ingekomen stukken, d.d. 27 juni 1879.
14. Noot 1, 26.