Dalen, Hervormde kerk

Informatie over de kerk

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 23 september 2016
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576
 - Healey Willan (1880-1968): Christe, Redemptor omnium

1841: Schilder J.J. Zilverberg krijgt 36 gulden voor het verven van de 'beun' [galerij] van de kerk. (23)

1844: Op 29 januari geeft het College van Toezicht toestemming voor het bouwen van een galerij voor het begrote bedrag van f 600,-
Op 26 februari wordt de aanbesteding goedgekeurd.
In een brief van 25 april van het College van Toezicht staat dat het werk voor f 550,- wordt gegund aan Lanjouw. (25)
Er zijn twee bestekken een ongetekend exemplaar en een getekend exemplaar van 25 april 1844 . (21)

1848: In 1848 kreeg de Kerkvoogdij  bij testament door een zekere Geesje Snoeijing, weduwe van Jan Mepschen, 'eenen hoogbejaarde zeer geachte godsdienstige vrouw alhier woonachtig aan Kerkvoogden een legaat geschonken van driehonderd gulden, hetgeen volgens haar uiterste wil tot bouwing van een orgel in de Hervormde Kerk zou moeten strekken, en na haaren dood vrij van succesierechten worden uitgekeerd.' (35)

1849: Er wordt een intekenlijst gemaakt voor de bouw van een orgel. Na enige weken is het bedrag al binnen, zodat het orgel bij orgelmaker Scheuer besteld kan worden.

Drentsche courant 24-04-1849

1849: Er wordt gezocht naar een schoolmeester die goed kan orgelspelen. De kerk in Dalen kan volgens onderstaand krantenbericht nog aardig wat invloed uitoefenen op de benoeming van een onderwijzer.
Er wordt op 25 mei een vergelijkend examen gehouden. De onderwijzers Baning en Muntinga komen als besten naar voren.


Drentsche courant 24-04-1849, 03-07-1849 en 06-07-1849


Algemeen Handelsblad 26-04-1849

Op 20 juli 1849 wordt schoolmeester Jan Hermanis Baning benoemd als koster/voorlezer/voorzanger/organist op dezelfde voorwaarden als zijn voorganger. De zitplaats van zijn voorganger Woudstra wordt toegekend aan zijn weduwe. Ook krijgt zij een stuk bouwland van ongeveer 25 roeden voor de tijd van tien jaar. (26)

1850: De orgelonderdelen worden per schip aangevoerd naar Coevorden. Het verdere vervoer geschiedt 'per as'. De naam Scheuer wordt in de krantenartikel verbasterd tot 'Schuijer'.

Drentsche courant 07-06-1850


1850: Nu was driehonderd gulden voor die tijd wel een groot bedrag, maar het was te weinig, veel te weinig om er een orgel van te bouwen. Zoals later zou blijken, was er veel meer nodig. Toen lieten de inwoners van Dalen zich echter van hun beste kant zien. Er werd een actie gevoerd en in zes dagen tijd haalde men maar liefst zeventienhonderd gulden op! Dominee Van Ingen, die een vurig pleitbezorger was van het begeleiden van de gemeentezang door een orgel, tekende als eerste op de lijst. Hij gaf een bedrag van vijfenzeventig gulden! Er was geld en er werd na een gehouden examen, vrijwel unaniem, een organist benoemd. Meester Baning was de uitverkorene. Niets stond er meer in de weg om een orgel te laten bouwen. Plaats was er in overvloed; in 1844 had men een ruime gaanderij laten bouwen door aannemer Steven Lanjouw. In 1849 werd, na beoordeling van de binnengekomen tekening en na opgave van de kosten, het werk uitbesteed aan de orgelbouwer J.C. Scheuer en Zonen te Zwolle. Op 4 april 1849 tekende Scheuer in Dalen de overeenkomst voor het te bouwen orgel die, in verkorte vorm, als volgt luidde: 'Bestek en Dispositie wegens het maken en daarstellen van een orgel in de kerk der Hervormde Gemeente te Dalen, aangenomen door J.C.Scheuer te Zwolle'.
'Het orgel zal bestaan uit één clavier en aangehangen pedaal bevattende de volgende registers:

Afschrift van de tekst van het contract met Scheuer. (14) (33)
'Bestek en Dispositie wegens het maken en daarstellen van een nieuw Orgel in de kerk der Hervormde gemeente te Dalen, aangenomen door J.C. Scheuer en Zn., Orgelmakers te Zwolle.

Art. 1
Het orgel zal bestaan uit een clavier en aanhangend pedaal, bevattende de volgende registers:
Prestant 8 voet / van zuiver tin
Prestant 16 - disc. van metaal,
Bourdon 16 - de groot° pijpen van wagenschot, de overigen van metaal,
Holpijp 8 - als boven,
Octaaf 4 - van metaal,
Quint 3 - do.
Flute douce 4 - do.
Octaaf 2 - do.
Gemshoorn 2 - do.
Flageolet 1 - do.
Trompet 8 - do.
Afsluiting
Windlossing.

Art. 2
Het metaal van het binnenstaande pijpwerk, zal bestaan uit drie delen lood en een deel tin, de prestant 8 vt, die tot frontpijpen moet dienen, zal uit zuiver tin gepolijst en met verhevene labiums worden gemaakt, al het binnenstaande pijpwerk word van metaal vervaardigd, uitgenomen de groote pijpen van Bourdon 16 vt en Holpijp 8 vt, deze zullen van wagenschot vervaardigd en vast in elkander geploegd worden; verder zal de stemming zijn orchesttoon, in de gelijkzwevende temperatuur.
Art. 3
Het clavier moet zijn van wagenschot en lopen van groot C tot en met F en alzoo vier en een half octaaf in zich bevatten, de platte toedzen zullen met ijvoor worden opgelegd, de verhevene van massief ebbenhout zijn en de zichtbare delen van het clavierraam, met ebbenhout gemonteerd worden, verder zal dit speeltuig van een aanhangend pedaal van wagenschot vervaardigd worden voorzien, hetwelk moet lopen van groot C tot en met D en alzoo zeven en twintig toedzen in zich bevatten.
Art. 4
De winkelhaken tot de claviatuur behorende zullen van koper zijn, de haken der abstracten zoo alsook de veeren en stiften der hoofdventielen, alsmede de stemkrukken der Trompet en verder al het draadwerk tot het Orgel benodigd zal van het beste koperdraad zijn.
Het welraam, welstiften registerstangen, koppelaars en wippen zullen van wagenschot, de wellen en abstracten van clavier en pedaal zullen van het beste grenenhout, de schroeven van koper de moeders van vast leder vervaardigd borden.
Art. 5
De windlade, zijnde het voornaamste deel des Orgels, zal met hare windstokken, stijlen en pijpborden, alsmede alle de windkanalen uit wagenschot worden vervaardigd, de oppervlakten der lade zal met wit leder worden bevoederd en de windkasten van behoorlijke sluitingen worden voorzien, zullende overigens al het wagenschot tot dit werk benodigd van het beste soort en volkomen droog zijn,
Art. 6
Verder word tot dit werk vereischt drie blaasbalgen lang 2 ellen 50 en breed 1 El 25, dezelve zullen van stevige klampen worden voorzien, zoodat zij bij het nedertreeden niet doorbuigen, de spanen alsmede de vangventielen van wagenschot zijn. De stellage waarop de blaasbalgen zullen vasten, van genoegzame sterkte zijn en de wind, alzoo geregeld worden dat zij sterkte heeft.
Art. 7
De Orgelkast zal volgens tekening van best greenenhout werden vervaardigd en van de nodige sluitingen werden voorzien, de bovendekken, vullingen en achterschotten zullen van vuren hout voldoende zijn, alsmede zullen de blaasbalgen van kastwerk worden voorzien en ook afgesloten kunnen worden.
Art. 8
De Orgelkast zal porceleinwit geverfd, en alle pijpstukken verguld worden, ter versiering zullen met goudbrons de consollen en het snijwerk op de zijden des Orgels gebronst en de ornamenten boven ophetzelve gewit en met goud of brons hier en daar smaakvol werden afgezet.
Art. 9
De aannemers zullen zich naar deze regelen getrouw gedragen en gehouden zijn het geheele Orgel, met alle deszelfs deelen en werkingen genoemd of niet genoemd, duurzaam en in de beste orde daartestellen, zoodat hetzelve de beste goedkeuring van deskundigen zal moeten wegdragen, blijven de aannemers voor de deugd van het werk voortdurend instaan.
Art. 10
Zoo ver de materialen per water vervoerd kunnen worden, is zulks voor van de aannemers, zullende aanbesteders voor het verdere vervoer per as tot Dalen zorg dragen.
Art. 11
Kerkvoogden verbinden zich voor de leverantie van het hier omschreven orgel te betalen eene som van tweeduizend vierhonderd en vijftig gulden, en wel in twee gelijke termijnen, het eerste bij de overkomst van het Orgel te Dalen en het tweede één jaar later.

Dalen, 4 April 1849. J.C. Scheuer & Zn.

Kerkvoogden voornoemd:
L. Kiers, president
J. Caspers, secretaris
J. Cornelis
J. van Tarel
H. van Kiers'

(33)

Meester Baning wordt door de kerkvoogden verzocht om het bestek van zijn commentaar te voorzien en hij meldt in zijn 'Aanmerkings en bijvoegings op 't Bestek': 'De registers opgegeven in art. 1 laten niets te wensen over, maar', zo probeert hij, 'evenwel zou het nog goed zijn er nog bij te voegen T. Fluit travers S voet, en Fox Humana van Metaal 8 voet'. Hij moet straks op het orgel spelen en dan is het logisch om het orgel zo uitgebreid mogelijk te krijgen. Kennelijk vinden de kerkvoogden het zo al duur genoeg; de twee extra registers komen er niet! Baning dringt er op aan om het pijpwerk zwaar en vooral wijd te maken en 'vooral niet te digt of opeengedrongen te plaatsen. Wij bevelen hem bovenal de Bourdon 16 voet aan, opdat het orgel eenen goeden grond verkrijgt'
Met betrekking tot het klavier heeft hij de volgende wens: 'Het ijvoor, waarmee de toetsen opgelegd zijn, dient met nagels van zwart ebbenhout te worden bevestigd, uithoofde de ondervinding leert, dat de lijm bij weersverandering, ofbij het bespelen met bezwete handen, maar al te dikwijls loslaat'. Hoewel het orgel voor de kerk van Dalen een grote aanwinst is, is de omvang van het orgel bescheiden met z'n elf registers en één klavier. Meester Baning besluit dan ook met de volgende aanbeveling:
'Zal het goede begin, dat met dit werk gemaakt wordt, op den duur geheel voltooid worden, dan moet de gelegenheid open blijven om een tweede clavier te plaatsen. Het werk volgens tegenwoordig bestek, kan zeer goed, zelfs uitmuntend worden, maar zal toch altijd onvolmaakt blijven, zolang een tweede clavier ontbreekt. Een en ander moet met den orgelmaker worden besproken, opdat die gelegenheid niet voor altijd voorbij is. Dit een en ander moge zijn plaats vinden en opgenomen worden in zoverre het verdient; alles in eenen eenvoudige raadgeving en mogt er eenig gebruik van worden gemaakt, dan is mijn wens vervuld.'
Met achting uwe J.Baning.'

De ingebruikname is op 5 augustus. De predikant preekte over 2 Kronieken 5 vers 13-15. Er is een orgelconcert door de net benoemde organist J.H. Baning waar ook het plaatselijke zanggezelschap aan meewerkt. In een apart krantenbericht spreken de kerkvoogden van Dalen hun tevredenheid uit over het werk van Scheuer. De kwaliteit werd getoetst aan de hand van het boek van Seidel: Het orgel en deszelfs samenstel. (34)

Drentsche courant 26-07-1850, 09-08-1850, 13-08-1850


Bericht van de ingebruikname uit de Nieuwe Rotterdamsche courant van 8 augustus 1850 (02)

1851: Gedeputeerde Staten van Drenthe vermelden het nieuwe orgel.

Verslag van Gedeputeerde Staten aan de Staten der provincie Drenthe .... 1851 01-07-1851 blz. 49

1852: Geesje Snoeijing is overleden en laat f 3.000,- na voor de armenzorg. Het legaat voor het orgel uit 1848 is hier f 400,-. Een ander legaat van f 100,- is  voor de aankoop van een zilveren avondmaalsbeker.

Drentsche courant 27-02-1852


185x: Broekhuyzen noteert in zijn dispositieverzameling het volgende over het orgel:
'D 74. Provintie Drenthe
Het orgel in de kerk der hervormde gemeente is gemaakt en voltooid in 1850
door Joh Christiaan Scheuer, orgelmaker te Zwolle. Het heeft 11 stemmen, een
handclavier, aangehangen pedaal en drie blaasbalgen, lang 8 en breed 4 vt.

Prestant 8 vt	Octaaf 4 vt	Gemshoorn 2 vt
Prestant D. 16 vt	Quint 3 vt	Flageolet 1 vt
Bourdon 16 vt	Flute douce 4 vt	Trompet 8 vt
Holpijp 8 vt	Octaaf 2 vt

tremblant, ventil'

1856: Organist Baning weet de kerkvoogdij er van te overtuigen dat het orgel moet worden uitgebreid met een weede manuaal. (36)
De opdracht gaat naar orgelmaker Petrus van Oeckelen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 18-10-1856

Op 26 oktober stelt Van Oeckelen een contract op inclusief een supplement van 27 oktober 1857. (14)

Er komt een tweede manuaal met de navolgende registers:

Prestant	4 vt van Engels gepolijst tin
Holfluit	8 vt.
Viola di Gamba	8 vt. (de vijf laagste tonen uit de holfluit)
Speelfluit	4 vt
Gemshoorn	2 vt van het bestaande klavier
Flageolet	1 vt overgeplaatst
Dulciaan	8 vt

Op de open plaatsen van het bestaande klavier worden de registers Cornet 5 sterk en Mixtuur 3-4 sterk geplaatst.
Hij weet de kerkvoogden over te halen om in plaats van het geplande register Dulciaan een door hem ontworpen register Clarinet te plaatsen. Voor deze verandering ontvangt hij honderd gulden extra. Het tweede werk komt niet in de gereserveerde ruimte onder het orgel. Deze ruimte wordt benut om het bestaande binnenwerk lager te plaatsen en het tweede werk op het bestaande orgel te plaatsen als Bovenwerk, waardoor 'het geheel dan alzoo veel in schoonheid en uiterlijk aanzien zoude winnen'. Ook de zijvleugels worden vergroot en de labia van de frontpijpen worden met bladgoud versierd. Hiermee waren de veranderingen nog niet afgelopen, want zoals de kerkvoogden zelf vastlegden: 'Door den heeren van Oeckelen werden kerkvoogden opmerkzaam gemaakt, om de sierlijkheid van het gehele orgel als mede de glans der pijpen en het aangebragte goud te verhoogen de gewelfde zolder der kerk, hetwelk eene blauwe kleur had, geheel door witte doen vervangen en de kast van het orgel de kleur van pallisander te geven. Kerkvoogden zulks goedvindende hebben daartoe besloten'.
Het schilderwerk wordt uitgevoerd door Glas uit Groningen.
Op zondag 4 november 1857 wordt het orgel in gebruik genomen. Ds. van Ingen preekt over Psalm 84 vers 2.


Provinciale Drentsche en Asser courant op 7-11-1857

De kerkvoogden leggen de gang van zaken uitgebreid vast in een document met 18 pagina's en als titel: 'Verzameling van offcieuze Besluiten en verrigtingen van Kerkvoogden en Notabelen der Hervormde Gemeente van Dalen. Aangelegd in den jare 1857'. (29)
Op de balk onder het orgel worden de namen van de kerkvoogden, de predikant en de organist, het bouwjaar en het jaar van uitbreiding, met goudkleurige letters aangebracht. Dit werd uitgevoerd door de schilder J.J. Glas uit Groningen. 
Naar aanleiding van dit schilderwerk zou zich nog een conflict voordoen dat voor de rechtbank werd uitgevochten.
Foto door Geert Meendering (03)

1862: De predikant schenkt naar aanleiding van zijn 25-jarig jubileum aan de kerk een stel nieuwe gordijnen. 'Wederom zeer is verfraaid en alles, zooveel mogelijk, in overeenstemming is gebragt met het groot en sierlijk orgel'. uit krant dat de inrichting zoveel mogelijk moet passen bij het orgel!

Provinciale Drentsche en Asser courant 11-10-1862

1865: Herdenking van de slag bij Waterloo met een kinderfeest voor 200 kinderen. In de kerk worden 'eenige liederen gezongen, vol vaderlandsliefde, Koningstrouw en vrijheidsvreugde'. Het gezang wordt begeleid op het orgel.

Provinciale Drentsche en Asser courant 01-07-1865

1866: Rekening van H.L. Smit voor hulpmateriaal bij het orgel voor f 0,40 en f 0,20. (23)

1867: Een rekening van de orgeltrapper en kerkbode voor de volgende werkzaamheden: 20, 21 en 22 mei een dag orgeltrappen f 0,70 per dag; op 27 mei een halve dag f 0,35; 10 july voor espres na wachten f 0,15; onderaan f 10,- voor een jaar orgeltrappen. (23)

1869: Orgeltrapper krijgt f 10,- per jaar. Onderhoud van het orgel aan P. van Oeckelen f 25,-. Aan Bloemen f 0,30 [assistentie balgen trappen?] (24)

1872: Van 30 september dateert een rekening van f 30,- van Petrus van Oeckelen voor het stemmen van het orgel en het schoonmaken van de frontpijpen. (23)

1875: Onderhoudswerkzaamheden door Van Oeckelen. In dezelfde periode wordt ook de kerk gerestaureerd.
In het bestek van de kerkrestauratie staat over het orgel: 'De vier kolommen te marmeren en de bazementen der pilasters met de tusschengelegen muurvlakken der kerkwanden [...] te verven als hardsteen.' (20)

Provinciale Drentsche en Asser courant 18-08-1875

1876: Uitgaven voor orgelblaasbalgtrapper f 15,-; Onderhoud orgel f 140,-. Er is door het College van Toezicht toestemming gegeven voor deze werkzaamheden. (24)
Op 6 juli wordt besloten het onderhoudsbudget van het orgel te verhogen met f 125,- tot f 150,- (26)
Op 2 september 1876 schrijft het College van Toezicht dat ze toestemming geven voor een lening van f 600,- om de niet begrote uitgaven voor het repareren van het orgel te bekostigen. (25)

1877: Ds. van Ingen gaat met emeritaat. Ook het orgel wordt gememoreerd.

Provinciale Drentsche en Asser courant 01-08-1877

1879: Door een openstaand raam hebben vogels kans gezien binnen te komen en een nest te bouwen bij het orgel en vier jongen groot te brengen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 09-07-1879

1884: Concert door de blinde organist Oord. Het meest wordt genoten van variaties op het Nederlandse volkslied.


Provinciale Drentsche en Asser courant 14-03-1884

1894: Baning heeft bedankt als organist. Er dient een nieuwe organist te worden gezocht. Er melden zich 73 sollicitanten, waarvan een kandidaat een orgeldiploma heeft. Benoemd tot koster/organist wordt A.C. Jalink uit Haarlem. Zijn naam wordt hier abusievelijk 'Jalving' (meer Drents) gespeld.

Provinciale Drentsche en Asser courant 18-08-1894, 04-09-1894, 07-12-1894

Op de kerkvoogdijvergadering van 22 november komt de taakomschrijving van de organist aan de orde. Moet de nieuw benoemde organist ook een diploma voor orgel te bezitten? Na een stemming wordt bepaald dat dit niet nodig is.
Door de burgemeester van Dalen wordt gevraagd of de functies van schoolmeester en organist kunnen worden gecombineerd. Besloten wordt om na overleg hierover te beslissen.
Tot de taken behoren: klok luiden; het bekostigen van een orgeltrapper; kerkhof schoonhouden; twee maal per jaar de kerk schoonmaken; het orgel bespelen op alle zondagen en christelijke feestdagen; het verzorgen van het doopwater; voorbereiden van het avondmaal.
In een avondvergadering op dezelfde dag wordt de instructie voor de koster/organist voorgelezen.

1895 : Op 12 oktober krijgt de secretaris van de kerkvoogdij een cadeau voor het waarnemen van het orgelspel na het bedanken van Baning en de komst van de nieuwe organist.

1896 : Op 25 februari wordt een brief van oud-organist Baning besproken. Hij wil niet voldoen aan het verzoek van de kerkvoogdij om twee maanden traktement terug te betalen vanwege het beëindigen van zijn organistenschap.

1901: Grootboek: onderhoud door J. Beukema f 27,50 (22)

1904: Grootboek: Onderhoud van het orgel: niets (22)

1907: De kerk wordt gerestaureerd en krijgt een nieuw achtergevel.

Ansichtkaart beschreven in 1918. Op deze foto is de oostgevel uit 1907 mooi te zien. Deze werd weer verwijderd bij de restauratie van de kerk in 1972/1973.

1908: Het orgel heeft nogal geleden van de kerkrestauratie. De kerkvoogdij besluit op 23 januari 'het zoo fraaije instrument te repareeren'. De kosten worden geschat op f 260,-. Dit bedrag zal bijeengebracht worden door 'eene vrijwillige bijdrage te vragen aan de ingezetenen van Dalen'. Achteraf blijkt de schatting wat aan de lage kant, want op de officiële intekenlijst wordt het bedrag gewijzigd naar f 360,-.
Dominee Hefting tekent als eerste voor f 20,- en president-kerkvoogd Albert ten Hool, die daar natuurlijk niet voor onder wil doen tekent ook voor f 20,-. Welke werkzaamheden er door wie werden uitgevoerd is niet bekend. (25)


Provinciale Drentsche en Asser courant 11-07-1908


1910: Van 23 maart dateert een kwitantie van Jan Doornbos van f 18,- voor het stemmen van het orgel. (23)

1911: In de kerkvoogdijvergadering van 1 februari vraagt koster/organist Jalink om de kosterij te verkopen aan de gemeente en hem de beschikking te geven over de rente van de verkoopsom. Het pand wordt jaar op jaar slechter. Hierna volgt een opsomming wat er allemaal aan mankeert. Het voorstel wordt afgewezen.
Op 13 oktober komt aan de orde dat koster/organist Jalink niet genegen is om 10 are van zijn grond af te staan voor de uitbreiding van het schoolgebouw. Men besluit een rechtskundig advies in te gaan winnen. Jalink wil elektrisch licht laten aanleggen op kosten van de gemeente Dalen. Het verzoek wordt afgewezen. Het verzoek om een zoldering te maken boven de slaapkamer wordt voor kennisgeving aangenomen. (25)

1913: Op 24 mei dient koster/organist Jalink een verzoek in om een 'Koepelkamer' op het kosterij-gebouw te laten bouwen. Jalink stelt voor de verbouwing te bekostigen vanuit de kosterij-goederen voor f 330,-. Het meerdere betaalt hij zelf. Dit verzoek wordt toegestaan. (25)

1916: Het verzekerd bedrag voor het orgel wordt verhoogd van f 3.000,- naar f 4.000,-. (25)

1919: Er wordt f 148,13 uitgegeven aan onderhoud orgel. Het salaris van orgelblaasbalgtrapper en kerkbode wordt samengevoegd tot f 35,-(24)
Organist J.H. Lümer geeft samen met zangeres Jo van Huls-Cup een concert.

Emmer courant 17-05-1919


1920: Het orgel krijgt een schoonmaakbeurt. De kerkvoogden zijn hier zo voldaan over, dat zij hun namen en die van dominee Bakker op de balk onder het orgel laten aanbrengen.

1921: Onderhoud orgel f 89,20-(24)

1923: Organist A.C. Jalink stopt als organist. Hij is ruim 25 jaar organist geweest.

Provinciale Drentsche en Asser courant 01-05-1923

1924: In de kerkvoogdijvergadering van 25 januari wordt besproken of organist Jalink nog recht heeft op 4 maand traktement uit 1923. Hij is uit Dalen vertrokken voor een andere baan.

1927: De secretaris van de kerkvoogdij dhr. M.J. Caspers neemt na het vertrek van Jalink belangeloos de post van organist over.
Op 22 maart wordt besloten een reserve te benoemen voor organist Casper vanwege zijn hoge leeftijd. Besloten wordt de vrouw van Kruimink te benaderen. Uit een krantenbericht van 1937 blijkt dat zij inderdaad benoemd is.

Provinciale Drentsche en Asser courant 02-01-1926, 25-05-1927, Emmer courant 31-05-1927

Organist Abraham Alt uit Bolsward geeft een concert met 'Der Meistersinger'van Nürnberg.

Provinciale Drentsche en Asser courant 25-11-1927

1930: Organist f 225,- en kerkdienaar/orgeltrapper f 305,-; onderhoud orgel f 30,- (24)

1933: Krantenartikel over de schoolmeesters Baning en Jalink naar aanleiding van het verloren gaan van het schoolgebouw bij een brand.

Emmer courant 12-12-1933

1935: Op 21 oktober vraagt de kerkvoogdij aan Mense Ruiter of hij het orgel wil stemmen. Dit gebeurt op aanbeveling van de provinciale afdeling van de kerkvoogdij.
Mense Ruiter antwoordt op 25 oktober dat hij volgende week zal langskomen. (30)

1936 : Op 17 december schrijft Ruiter dat hij volgende week komt om het orgel te stemmen. Kan er voor worden gezorgd dat de kerk dan verwarmd is? (30)

1937: De tekst op het orgel wordt vermeld in het boek van Belonje en Westra van Holthe.

Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Drenthe 1937

1937: Krantenbericht over orgeltrapper Lanjouw en zijn vrouw Fenna Schulte naar aanleiding van hun 50-jarig huwelijk.

Emmer courant 04-05-1937

1939?: Notitie van de orgelgegevens door Mense Ruiter (1908-1993) (18)



1941: Uitgaven Organist f 225,- en kerkdienaar/orgeltrapper f 305,-; orgel in kerk begroot f 50,- Uitgegeven f 215,37? [waarschijnlijk onderhoud kerk inbegrepen] (24)

1944: Koster en pensioen Lanjouw f 479,-; organist f 225,- (24)

1945: Mevrouw Kruimink vertrekt als organiste. Benoemd wordt dhr. J.W. Veldmeijer uit Emmen.

Emmer courant 12-06-1945, Provinciale Drentsche en Asser courant 20-08-1945

1946: Op 26 augustus schrijft organist Veldmeijer uit Emmen dat Ruiter het orgel in april zou stemmen en het op deze manier voldoende speelbaar te houden totdat een grondige reparatie plaats vindt. U kwam niet opdagen en ik zit met dit oude ding opgescheept! Kan er werkelijk worden gerestaureerd met een goed resultaat? Kunt U eens met een plan komen en een prijsopgave? In het bovenklavier zitten hangers en de valsheid kent geen grenzen. De koster klaagt dat zich 'een breuk' moet pompen. (30)

1947: De kosten van een restauratie worden geschat op f 5.000,-. Een collecte brengt f 4.800,- op. Het orgel wordt door deskundigen gezien als 'zeer waardevol en kostbaar'.

Provinciale Drentsche en Asser courant 27-05-1947, 04-07-1947

1948: Onbekende werkzaamheden aan het orgel. Vermoedelijk is er toen door de orgelbouwer Arie Bik uit Amsterdam (01) (37) een elektrische windmotor aangebracht, waardoor de orgeltrapper overbodig werd.

Provinciale Drentsche en Asser courant 13-04-1948

1955: Organist Veldmeijer wordt opgevolgd door Albert Roos uit Klooster bij Coevorden.

Provinciale Drentsche en Asser courant 02-06-1955, 12-08-1955





Foto's oude situatie vanuit http://www.kerkeninbeeld.nl

Beeldbank Drents Archief

1970: In januari schrijft Klaas Bolt een rapport omtrent de toestand van het orgel.
Windvoorziening: de windmotor staat in een slechte dempkist
Windladen: zij vertonen grote scheuren en hebben veel door- en bijspraak. De pulpeten zijn zwart uitgeslagen
Pijpwerk: Het pijpwerk is bijna origineel bewaard, maar de beschadigingen dienen te worden hersteld; de lijmnaden van de houten pijpen laten los en de Trompet is gedeeltelijk onbruikbaar en moet veel mooier kunnen klinken.
Klaviatuur: Bovenklavier van Van Oeckelen en onderklavier van Scheuer. Er ontbreken 6 opschriften op de registerknoppen. Het pedaalklavier is later vernieuwd.
Mechaniek: Zware speelaard
Kas: Houtworm aangetroffen (14)

Op basis van het rapport van Klaas Bolt maakt orgelmaker Reil in februari een restauratieplan.
De volgende werkzaamheden worden voorgesteld:
Windvoorziening: De drie spaanbalgen worden weer in werking gesteld en nagezien op scheuren en lekkages; nieuw leer op de kanalisatie; er komt een nieuwe dempkist voor de windmotor en hij wordt op veren gezet.
Windladen: Deze worden uit elkaar genomen en opnieuw verlijmd; de pulpeten worden vervangen; nieuw leer op de ventielen; telescoopringen om temperatuursinvloeden zoveel mogelijk uit te schakelen.
Pijpwerk: Repareren van de beschadigingen veroorzaakt door het vele stemwerk als gevolg van de ondichte windladen; vervangen van de niet originele pijpen van de discant van de Flageolet door nieuw pijpwerk; repareren van de losgelaten lijmnaden houten pijpen; vervangen van het leer van de stoppen in de houten pijpen; repareren van de Klarinet en de Trompet; vooral de Trompet moet veel beter kunnen klinken. De wijzigingen door van Oeckelen worden integraal gehandhaafd.
Klaviatuur: De speeltafel wordt uit elkaar genomen en geheel nagezien en gereinigd; de speling in het klavier wordt verminderd door het invoeren met perkament; leer en kernlaken wordt vervangen; missende registerplaatjes worden bijgemaakt; het pedaalklavier is niet meer oorspronkelijk en wordt nieuw vervaardigd als een kopie van het pedaalklavier van het Scheuer-orgel in de hervormde kerk van Oldemarkt.
Mechaniek: wordt nagezien en schoongemaakt
Kas: de houtworm wordt bestreden en beschadigingen worden gerepareerd; het lofwerk wordt gerestaureerd en verwormde delen worden vervangen.
Op 21 april wordt de opdracht voor de restauratie aan Reil toegekend. Op 27 april wordt de opdracht door Reil bevestigd. (14)

1971: Op 16 februari schrijft de Rijksdienst voor Monumentenzorg dat ze zich kunnen verenigen met het ingediende restauratieplan van Klaas Bolt. De begroting van f 44.716,- wordt gebruikt als basis voor een subsidie van 35% en kan in 1973 beschikbaar worden gesteld.
Op 19 februari vraagt de kerkvoogdij een subsidie aan bij de provincie op basis van de toegezegde subsidie door het rijk.
Op 28 maart wordt het contract tussen kerkvoogdij en Reil getekend. (14)
Op 14 juni stuurt het bureau monumentenzorg van Drenthe (BM) een adviesformulier naar de provincie. Voorgesteld wordt 5% subsidie te geven.
Op 2 november schrijft het BM aan de provincie dat de hervormde kerk van Dalen een beschermde status heeft. Ook de inventaris is hierin betrokken. Als bouwer van het orgel wordt abusievelijk van Oeckelen genoemd in 1857. De restauratie van het orgel krijgt vanuit het rijk een subsidie van 35%. Dit is een bevestiging voor het BM dat het orgel van te weinig belang is voor een volledige subsidie. De toegekende 5% is terecht. (32)

Op zaterdagavond 13 november wordt het orgel weer in gebruik genomen en kan kerkvoogd Van Tarel, na een kort verslag van de restauratie, het orgel overdragen aan ds.W.de Jong, voorzitter van de kerkenraad.
OrgelmakerReil gaf een toelichting op de restauratie. Aan deze ingebruikneming werd ook meegewerkt door het Hervormd Kerkkoor o.l.v. Fokke Gnodde, terwijl de gemeentezang begeleid werd door de pas benoemde organist, de heer G. Huizing uit Coevorden.

Dispositie:

Afsluiter
3 spaanbalgen
Gedeelde koppel bas/discant
Tremulant op het gehele orgel
Windlosser

1972: Op de vergadering van de Provinciale Monumentencommissie van 9 maart komt de restauratie van het orgel in Dalen aan bod. Gezien het geringe belang van het orgel geeft het rijk maar 35% subsidie. De provincie beperkt daarom de subsidie tot 5%.
De orgels van Berghuizen, Roden, Smilde, Rolde, Westerbork, Beilen, Peize en Meppel kregen 10% -15% subsidie. De rijkssubsidie varieerde van 20% (Smilde, Rolde) en 35% tot 50%. De orgels van Rolde en Smilde stonden niet op de monumentenlijst. Toch wordt er besloten om 10% subsidie te verlenen. (31)

Van mei dateert een brief van de Provinciale Monumentencommissie van Drenthe aan Gedeputeerde staten. De commissie is van mening dat ook Dalen recht heeft op subsidie van de provinciale overheid.
men sluit een lijst bij van toegekende subsidies. (19)
In mei vraagt de provinciale monumentencommissie aan de provincie of de subsidie van 5% kan worden heroverwogen omdat het orgel binnen Drenthe wel van belang is. Er wordt voorgesteld het percentage te verhogen tot 10%.
Op 15 augustus besluit de provincie de subsidie te verhogen tot 10%. (32)

1973: Op 2 januari meldt de provincie dat in de statenvergadering van 17 november besloten is de subsidie te verhogen tot 10%.
Op 14 februari stuurt de kerkvoogdij kopieën van rekeningen naar het BM. Ze hopen dat de subsidie snel wordt overgemaakt.
Op 1 mei dringt de kerkvoogdij bij de provincie aan op snelle betaling van de subsidie omdat ze de restauratie moeten voorfinancieren.
Op 29 mei schijft de provincie dat een subsidie van f 4.301,86 naar Dalen is overgemaakt. De subsidie door het rijk van f 15.057,- wordt begin juni overgemaakt. (32)



Foto: Geert Jan Pottjewijd

1976: In de bouwvergadering van 8 oktober van de kerkrestauratie wordt het schilderen van de orgelkas aan de orde gesteld. Uitgangspunt is bijschilderen in de bestaande kleur en het vergulden van de labia. Men weet niet wat de oorspronkelijke kleuren waren. Twee Daler schilderbedrijven zal om een offerte worden gevraagd.
Op 12 november wordt besloten dat schilder Witvoet uit Dalen het schilderwerk zal uitvoeren. (32)

1977: Op 11 februari wordt een steiger voor het orgel geplaatst zodat de oorspronkelijke kleuren kunnen worden onderzocht.
Op 13 mei wordt in de bouwvergadering in overleg met de orgelmaker besloten de frontpijpen te verwijderen voordat er wordt geschilderd. Het opschrift op het orgel is genoteerd. Later zal worden bepaald of en hoe dit opschrift weer aan te brengen.
De frontpijpen worden in mei door Reil uitgenomen. In de eerste week van augustus worden de frontpijpen weer teruggeplaatst en wordt het orgel gestemd.
Op 12 augustus wordt besloten de namen van de vroegere kerkvoogden niet meer op het orgel aan te brengen. De namen zullen op een apart bord worden geschilderd, aangevuld met de huidige kerkvoogden en de toevoeging: 'gerestaureerd in 1977'. De kas rond de speeltafel zal ook worden geschilderd.
Op 14 oktober wordt het ontwerp van het bord goedgekeurd met daarop de namen van de vroegere en de huidige kerkvoogden. (32)
Bij de tweede fase van de kerkrestauratie in 1977 krijgt de orgelkas na eerst in wit en later in palissander uitgevoerd te zijn geweest, z'n huidige rode kleur. Ook wordt er nieuw verguldsel aangebracht en krijgt het houtsnijwerk aan de zijkanten en aan de achterkant een bekleding van groene stof.

1990: Er worden plannen gemaakt voor het toevoegen van een vrij pedaal met een Subbas 16' en een Prestant 8'. Reil brengt op 5 september een offerte uit. De plannen worden echter niet gerealiseerd. (14)

Tekening van het plan. Klik op de afbeelding voor een vergroting

2002/2003: Reil voert groot onderhoud uit aan het orgel onder advies van Jan Jongepier. Zie het adviesrapport van 13 november 1999 en het contract van 21 maart 2002.(14)
Uitgevoerde werkzaamheden:
Klaviatuur: schoonmaken; speling wegnemen; de beledering van de tussenlijst vernieuwen; ca. 8 toetsplaatjes bijzoeken en vernieuwen; pedaalrammel verhelpen
Speel- en registermechaniek: schoonmaken en nalopen; geleidingen, sleepgang en trekstangen nazien/verbeteren
Kas: schoonmaken; nazien van hang- en sluitwerk; controle houtworm
Windvoorziening: controle balgen en kanalen
Pijpwerk: schoonmaken; steminrichtingen herstellen, normaliseren stemlapjes in korte pijpen verwijderen; bovenranden herstellen; beschadigde voeten herstellen; de Cometbanken zullen een kwart slag worden gedraaid en naast elkaar in de middenas van het orgel worden geplaatst; de voeding wordt uitgevoerd in loden conducten of houten vervoerblok; blaasvorming op de pijpen door vernieuwing te herstellen na rapportage adviseur.
Opgang stemvloer: de opgang naar de stemvloer van het Bovenwerk wordt gemaakt door plaatselijke timmerman in overleg met de orgelmaker

Op 12 december 2002 schrijft Jan Jongepier het eindrapport. (14)

Het orgel wordt op 26 april 2003 weer in gebruik genomen met een concert door Jan Jongepier.
Programma door Jan Jongepier:
1. Moritz Brosig (1815-1887) Fantasie 'Christ ist erstanden'
2. Max Reger (1873-1916) Jesus meine Zuversicht (op. 67 no. 20)
3. Joh. Chr. Oley: (1738-1789) Jesus meine Zuversicht
4. Johann Seb. Bach (1685-1750) Adagio uit fluitsonate in g BWV 1020
5. Alexandre Guilmant (1837-1911) Marche upon Handels 'Lift up your heads’, op. 15

De Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel kent een subsidie toe van EUR 1.000,= (15)

Foto's: Geert Meendering van voor de wijzigingen van 2016 (03) Klik op de afbeelding voor een grotere versie

2014-2016: Er wordt onderzocht of de groene kleurstelling achter de ornamenten van het orgel kan worden bijgesteld. Er wordt overlegd gepleegd met Reil en de dienst Cultureel erfgoed. (13)
De kleurstelling is inmiddels na overleg met orgelmaker Reil en de cultuurambtenaar van de gemeente Coevorden gewijzigd.
De volgende wijzigingen zijn gerealiseerd:
 -De groene beplating achter de zijvleugels is verwijderd.
 -De achterzijde is bijgekleurd in de mahoniehouten kleur, die er reeds gedeeltelijk op was aangebracht. Na verwijdering van de beplating bleek de achterzijde van het snijwerk kaal te zijn.
 -De groene kleur op de ornamenten op de torens is verwijderd en gewijzigd naar Bentheimer zandsteen wit.
 -De versieringen in bladgoud zijn ongewijzigd gebleven. (16)

2016: Groot onderhoud door Reil op basis van een rapportage van orgeladviseur Aart van Beek.
1. De leermoeren zijn vervangen door nieuwe onder de laden.
2. De leren verbindingsstroken van aanhaakdraden van het ondermanuaal met het pedaal zijn vervangen door gefestonneerde messing aanhaakdraden.
3. Binnenin de orgelkas is er sprake van een soort droge aanslag/schimmel; dit is voorzover bereikbaar verwijderd.
4. Er zijn enkele metalen pijpen verlengd en van het houten pijpwerk, waarvan de stoppen vastzaten (Bourdon 16 en Holpijp 8), is nieuw vilt en leer aangebracht.
5. Klaviermechanieken zijn opnieuw afgeregeld en voorzover nodig is pijpwerk bijgestemd.
Verder wordt een klimaatonderzoek door Cultureel Erfgoed nog overwogen. (17)


Foto Geert Meendering (2016) (16)


Foto's Geert Jan Pottjewijd

Organisten:
Jan Hermanis Baning: 1850-1894
A.C. Jalink: 1894-1923
M.J. Caspers: 1923-1927
Mevr. Kruimink: 1927-1945
J.W. Veldmeijer: 1945-1955
Albert Roos : 1955-19xx
Roelof Hopster: 19xx-19xx. Zie Meppeler Courant 12-06-2013
Sinds 2006 hebben de volgende organisten diensten begeleid: Geert Meendering uit Borger, Johan Westerbeek (2006-2013) uit Stieltjeskanaal, Mw. E. Blom (2006-2014) uit Schoonebeek, Dre Kruizenga uit Beilen en Bert Otten uit Beilen. (13)

Bronvermelding:

1. E-Mail van Jaap Brouwer d.d. 29-12-2002 18:39
2. Victor Timmer maakte mij op 10-07-2010 attent op een bericht uit de Nieuwe Rotterdamsche courant van 8 augustus 1850
3. E-Mail door Geert Meendering d.d. 13-03-2011
4. Boek: De kerk van Dalen door Huib D. Minderhoud Hoofdstuk Daler kerkorgel door Roelof Hopster
5. Brochure: Klankschoonheid der Drentse orgels door Maarten Seybel
6. Boek: Nederlandse Orgelencyclopedie
7. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Dalen,_Hoofdstraat_25_-_Hervormde_Kerk (17-02-2014)
8. www: http://kerkeninbeeld.nl/
9. Boek: Het Nederlandse historische orgel 1850-1858 blz. 36-39
10. Tijdschrift: Het Orgel 1970/11 Orgelbouwnieuws
11. Tijdschrift: Het Orgel 1972/01 Orgelbouwnieuws
12. Tijdschrift: Het Orgel 1972/04 Orgelbouwnieuws door Jan Jongepier
13. E-Mail d.d. 17 oktober 2014 en 3 februari 2016 door Geert Meendering
14. Archief orgelmakerij Reil
15. Mededelingen nr. 61 1e halfjaar 2003 van de Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel werd een subsidie verkregen van EUR 750,=
16. E-Mail Geert Meendering d.d. 21 september 2016
17. E-Mail van Geert Meendering d.d. 27 december 2016
18. Archief Jaap Brouwer
19. Drents Archief 0404 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidlaren 258 Materiaal ten behoeve van een historisch onderzoek door dr. H.G. de Olde
20. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 79 Bestekken en voorwaarden voor onderhouds- en herstelwerkzaamheden aan kerkelijke gebouwen
21. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 80 Stukken betreffende de bouw van een gaanderij in de kerk 1844
22. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 108 Grootboek van uitgaven
23. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 94 Kwitanties
24. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 92 Rekeningen en verantwoordingen van ontvangsten en uitgaven
25. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 53 Ingekomen stukken en minuten van verzonden stukken 1843-1943
26. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 46 Notulen van de vergaderingen van kerkvoogden en notabelen 1821-1871
27. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 47 Notulen van de vergaderingen van kerkvoogden en notabelen 1872-1902
28. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 49 Notulen van de vergaderingen van kerkvoogden en notabelen 1920-1939
29. Drents Archief: 0340 Nederlands Hervormde Gemeente Dalen 50 Register van 'officieuse besluiten en verrigtingen van kerkvoogden en notabelen'
30. Mense Ruiter oude archief
31. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 3 Provinciale Commissie behoud landelijke monumenten, correspondentie en vergaderstukken; 1954-1972
32. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 336 Dalen, Hoofdstraat 25 (NH Kerk); 1954-1987
33. Aantekening W.D. van der klij uit 1970: We doen even een flinke stap in het nabije verleden en zijn aangeland in het jaar 1970. In Zwitserland is een zendingscongres georganiseerd en uit de gehele wereld komen zendingspredikanten bijeen om ervaringen uit te wisselen. Een van de deelnemers is ds. O.D. Scheuer uit Zuid-Afrika. Hij is goed op de hoogte van zijn voorouders en weet dat zijn familie van oorsprong uit Nederland komt en dat ze hier orgelbouwers zijn geweest. Bij een tussenstop op Schiphol raadpleegt hij nieuwsgierig het telefoonboek en komt daar de naam Scheuer tegen! Hij neemt contact op en blijkt te maken te hebben met een nazaat van een broer van Johan Christoff die in het begin van de negentiende eeuw van Emlichheim naar Amsterdam vertrokken is. Aangezien deze Amsterdamse Scheuer weet, dat schrijver dezes bezig is met een onderzoek naar zijn familie, komt ds. Scheuer naar Coevorden. Het toeval wil, dat ik dan woon in het huis, waar Johan Christoff Scheuer in 1801 zijn intrek nam en waar de orgelbouwerij begonnen is. Natuurlijk staat er een bezoek aan de kerk van Dalen op het programma. De laatste keer dat een Scheuer voet in dit Godshuis heeft gezet, is meer dan honderdtien jaar geleden! Ds. Scheuer is erg onder de indruk van de schepping van zijn voorouders, hoewel het orgel dan in een slechte staat is. De familie Scheuer heeft een groot gedeelte van de tekeningen van de door hen vervaardigde orgels megnomen toen ze in 1858 naar Zuid-Afrka emigreerden. In 1949 hielden de nazaten in een schuur een soort tentoonstelling van deze tekeningen. Men had ze allemaal aan de wand bevestigd. Helaas trok een windhoos over het land en ging de schuur letterlijk de lucht in met als dramatisch gevolg, dat bijna alle tekeningen verloren gingen. Slechts één exemplaar wist men te redden. Ds Scheuer stuurde een copie van deze tekening en ... .het bleek de oorspronkelijke tekening van het Daler orgel te zijn, in 1849 getekend door Jan Eek Scheuer! Het orgel heeft nog de oorspronkelijke kleur: 'Porcelijnwit'. De originele bouwtekeningen teruggevonden in een ander werelddeel; je houdt het haast niet voor mogelijk!
34. Boek: Johan Julius Seidel, Het orgel en deszelfs zamenstel, vertaling door S. Meijer, Groningen F. Wilkes, 1845
35. Informatie W.D. van der Klij. Bron onbekend.
36. Archief W.D. van der Kleij met brieven van organist Baning. Deze brieven zijn nog niet gevonden.
    Meester Baning schrijft een brief aan de kerkvoogden, die als volgt begint:
    
    'Mijne Heren,
    Gedachtig aan het gezegde dat de maatschappij meer lijdt van hen die niets doen dan van hen die te veel doen neemt ondergeteekende, met de noodige bescheidenheid en verschuldigde achting, de vrijheid het volgende aan het bescheiden oordeel van U, mijne Heren, te onderwerpen, in de hoop, dat ik als tolk van velen, een gunstig antwoord moge terug ontvangen.'
    
    Hij maakt de kerkvoogden er op attent, dat hij de tijd rijp vindt om werk te maken van het plaatsen van een tweede klavier. Hij maakt de kerkvoogdij een compliment voor het goede financiële beleid in de afgelopen jaren: 'Vooraf, Mijne Heren, ben ik zoo vrij u te betuigen, dat het mij een aangenaam gevoel verwekte, op het vernemen, dat de wonden in de beurs der Kerk, bij de plaatsing van het tegenwoordige werk geslagen, - dat deze wonden niet alleen zijn genezen, maar dat we onze Kerk heden weder in eenen financieel gezonden toestand en zeer welvarend aantreffen'. Hij stelt ze op de hoogte van de schriftelijke toezeggingen en ondersteuning: 'Niet alleen door velen die betuigen, dat het kerkgebouw, waarin zij hunnen God vereeren en dienen, waarin ze alle week 1 à 2 maal vergaderen, - al mogen anderen hieromtrent meer onverschillig zijn, - dat het gebouw hunne grootste belangstelling waardig is. Vooral met het oog op den tegenwoordigen bloei onzer gemeente.'
    Baning waarschuwt deze gelegenheid niet zondermeer voorbij te laten gaan. Het is een manier om op eenvoudige wijze aan het geld te komen en het zal de kerkvoogdij niet veel geld kosten. 'Het is maar eenmalig. Noch onze kleinkinderen, noch onze achterkleinkinderen zullen, wanneer ze bewaren, wat wij hun hebben achtergelaten, eenig verval of verandering bespeuren'.
    Baning belooft, dat hij er alles aan zal doen om voor zoveel mogelijk renteloze leningen te zorgen. Hij wil de hele gang van zaken op zich nemen onder 'oppertoezigt' van de kerkvoogdij. Het college ziet er wel wat in en geeft Baning toestemming om actie te ondernemen maar wijst hem erop, dat hij niet meer geld moet verzamelen, dan echt noodzakelijk is. Baning gaat met de lijst rond: 'Lijst van inteekening voor het vergrooten en verifaaien van het orgel in de Kerk te Dalen. Voor eene geringe som kan het orgel meer dan de helft in grootte en fraaiheid winnen en derwijl het er op gemaakt is om eeninaal zoodanig te maken zoals het behoort, is, dunkt ons, de tijd geschikt, daar de landsman zoo bijzonder gezegend wordt en uit dankbaarheid daarvoor, wet eene gave geven voor een werk, dat gemaakt is om met lof- en bidgezangen den hogen God en zijnen zoon Jezus Christus te verheerlijken'.
    Korte tijd later schrijft Baning een brief met de uitkomst van de aktie: 'Het verheugd mij, dat ik in staat ben Kerkvoogden te kunnen verzekeren, dat bij de gegoede klasse als mede en vooral bij den minderen stand, de meeste sympathie voor ons plan te hebben ondervonden. Ik heb een som van f 1 .025 beschikbaar en zoo noodig meer. Wanneer ik elk had laten teekenen, 't geen ik op aanraden van de Kerkvoogden heb nagelaten, dan had ik zeker de dubbele som van het benoodigde kunnen aanbieden. Welvaart en een door de partijen opgewekt godsdienstig gevoel mogen daarvan de reden zijn. Eenige Heeren willen, zo nodig verhogen, ja hunne ingeschrevene som verdubbelen. Het hoofd van het plaatselijk Bestuur heeft mij onbewimpeld zijne belangstelling en deelneming betuigd. Zoo zijn er meer geweest. Ik stel mij verder onder de orders der H.H.Kerkvoogden', besluit hij zijn brief
    Het resultaat? In korte tijd doen veertien personen een toezegging voor eenenveertig aandelen à f 25,- totaal dus f 1.025,-.
    Dokter Heymaat doet er aan mee, evenals P. ten Hool in Dalerveen en J. Caspers (met acht aandelen maar liefst!). Baning neemt er zelf vier. Het zijn renteloze voorschotten. Tussen 1859 en 1863 worden, door middel van loting, de aandelen weer afgelost en krijgen de deelnemers hun geld terug. Er wordt een protocol opgemaakt, hoe het allemaal moet verlopen. Alle 41 aandelen zijn keurig terugbetaald en bewaard gebleven! Meester Baning laat het nu verder over aan de kerkvoogdij. Hij dringt wel aan op een spoedige beslissing, want, hij vindt het houtwerk, dat 's zomers gemaakt wordt 10 à 20% beter dan het in de herfst of winter vervaardigde. In een bijlage van de brief geeft hij in hoofdlijnen aan, hoe de gewenste uitbreiding van het orgel zou moeten geschieden, alsmede de veranderingen aan de kast en de technische wijzigingen. Hij geeft ook aan welke nieuwe registers er zouden moeten komen. Twee registers van het huidige orgel zullen verplaatst worden naar het nieuwe klavier, de Gemshoorn 2 voet en de Flageolet 1 voet. Op de vrijgekomen plaats kan dan een Mixtuur 4 à 5 sterk geplaatst worden. De kosten raamt hij op ongeveer duizend gulden. Als laatste merkt hij op: 'Er zijn nog kleinigheden die allen behoorlijk moeten beschreven worden. Niets mag aan de eerlijkheid van de orgelmakers worden overgelaten. Wij bepalen de zaken'.
    Dat hij zuinig met het geld om wil gaan, bewijst z'n idee om de veranderingen aan het houtwerk voor rekening van de kerkvoogdij te nemen. 'Een knappe timmerman kan het onder het oog van de orgelmaker ook doen'. Van de uitvoering van dit idee is echter niets gebleken!
    Het geld voor de uitbreiding is, mede door de vasthoudendheid van meester Baning binnen en zo lezen we in de Provinciale Drentsche en Asser courant 18-10-1856:
    'Door Kerkvoogden en Notabelen dezer Hervormde Gemeente is eenpariglijk besloten, het orgel in de kerk te verfraaijien en te vergrooten. Het tegenwoordige werk, door vrijwillige bijdragen tot stand gekomen en door de heeren Scheuer en Zn. te Zwolle in 1850 gemaakt, is op breede schaal aangelegd en ziet er nog zoo frisch uit, alsof het gisteren is gemaakt. De vergrooting en verfraaijing is opgedragen aan den heer van Oeckelen van Groningen. Wij hebben alle verwachting van dien alom bekenden meester in zijn vak die elders met zooveel roem heeft gewerkt.'
37. Rapport Klaas Bolt januari 1970
    
    
    

De kerkvoogdij voor de rechtbank
Het is oktober 1861 en de deurwaarder van Dalen, Harm Schut, is bezig met een van de merkwaardigste opdrachten, die hij ooit heeft uitgevoerd. Hij is onderweg met een deurwaardersexploot naar niemand minder dan Jan Caspers, voorzitter van het College van kerkvoogden van de Hervormde kerk. Wat is er aan de hand? Het is schilder Jan Jacobs Glas, die het leven van de kerkvoogden er niet gemakkelijker op maakt. Er is een flinke ruzie over de rekening voor het schilderen van het nieuwe orgel ontstaan. De kerkvoogdij had dit schilderwerk niet aanbesteed, maar aan de orgelbouwer Van Oeckelen gevraagd, wat het schilderen van het orgel ongeveer zou gaan kosten. Van Oeckelen schatte het verfwerk op dertig à vijfendertig gulden en van dit bedrag uitgaande, gaf de kerkvoogdij schilder Glas opdracht het orgel te schilderen. Toen de schilders-werkzaamheden in november 1857 gereed waren, vroeg men de rekening. Die liet even op zich wachten en kwam pas in maart 1858. In plaats van vijfendertig gulden vermeldde de rekening een bedrag van meer dan honderdtachtig gulden! De kerkvoogdij was hevig verontwaardigd. Dat was toch niet mogelijk! Men bestudeerde de gespecificeerde nota nauwkeurig en kwam tot de conclusie, dat er zaken op de rekening voorkwamen, die veel te hoog gesteld waren. Dat er bijvoorbeeld meer verfstoffen op voorkwamen, dan gebruikt hadden kunnen worden en dat er meer werkuren (à f 0,15) waren opgegeven, dan in die tijd van het jaar gewerkt konden worden. Kortom, de kerkvoogdij vond de rekening van schilder Glas veel te hoog en was niet van plan te betalen. Ondanks de aanmaningen, die ze ontvingen. Na meer dan twee jaar vruchteloos gepoogd te hebben om z'n geld te krijgen, blijft er voor Glas niets anders over dan een advocaat in de arm te nemen en een rechtzaak tegen de kerkvoogdij aan te spannen bij het Kantongerecht te Hoogeveen. De rechter, Jhr.mr. Van Holthe tot Echten, hoort beide partijen en merkt al gauw, dat men niet goedschiks tot overeenstemming kan komen. De partijen houden hardnekkig aan hun standpunt vast. Om tot een rechtvaardig vonnis te komen, besluit hij op 15 oktober 1861 zelf naar de kerk van Dalen te gaan, om hoogstpersoonlijk poolshoogte te nemen. Hij komt niet alleen, maar roept Jacob Seijdel, Hermannus Stoter en Jacob Scholten op als getuige-deskundigen. Ze zijn alle drie huisschilder te Hoogeveen. Dit gezelschap betreedt op zaterdagmorgen 2 november om tien uur de kerk. De schilders beoordelen de werkzaamheden van hun collega Glas en delen hun bevindingen mee aan de Edelachtbare. Er wordt een proces-verbaal van opgemaakt. Op 19 november 1861 wijst de kantonrechter 'In naam des Konings' vonnis. Hij is tot de conclusie gekomen, dat de overeenkomst tussen de kerkvoogdij en schilder Glas erg onduidelijk is. Glas heeft ondermeer de banken op de orgelgalerij geverfd en de muur achter het orgel gewit. Ook heeft hij de ramen van de kerk schoongemaakt. De kerkvoogdij ontkent echter hiervoor opdracht te hebben gegeven en Glas kan niet aantonen, dat dit wel het geval is. De rechter bepaalt, dat er dan ook geen geld voor toegewezen kan worden en beslist, dat de kerkvoogdij aan Glas het bedrag van f 61,- plus de daarover verschuldigde rente moet betalen. Een heel verschil met de f 184,- die in rekening gebracht was. Elk van de partijen wordt veroordeeld tot het betalen van de helft van de kosten van de rechtzaak, zijnde f 49,-.