Eelde processen W. Hora Siccama contra kerkenraad/kerkvoogdij Eelde omtrent het collatierecht in de periode 1847-1850

Het collatierecht betrof tot 1795 formeel gezien louter de predikant, maar er bestond plaatselijk tegelijk een soort gewoonterecht (of gedoogconstructie) dat ook onderwijzers, organisten etc. onder het collatierecht vielen.
Tijdens de Franse tijd werd in 1795 het collatierecht afgeschaft, maar in 1806/1814 weer ingevoerd. De Hoge Raad (HR) laat eigenlijk in het midden of niet-predikanten destijds onder het collatierecht vielen.
De HR gaat namelijk in zijn arrest uit van de letterlijke tekst van de hernieuwde wet, en die rept alleen van predikanten.
De HR ziet geen ruimte om het collatierecht uit te breiden tot andere functionarissen. En zo vist de heer Siccama dus achter het net. (01)

1847: Op 27 december 1847 dient voor de arrondissements rechtbank in Assen een zaak tussen Wiardus Hora Siccema, eigenaar van de havezathe Oosterbroek tegen 3 partijen: Plaatselijk bestuur gemeente Eelde, leden kerkvoogdij en kerkenraad, voorzitter van de kerkvoogdij Arend Hartlief. Siccema heeft de volgende eisen
 - Hij heeft het recht een schoolonderwijzer in Eelde aan te stellen. Hij wil de benoeming op 28 december 1846 van Rijkel Wanners Koiter ongedaan maken.
 - Hij heeft het recht op het benoemen van de koster en organist voor de kerk van Eelde. De benoeming van Rijkel Wanners Koiter moet ongedaan worden gemaakt.
 - De door Siccama aangesteld koster/organist Gerrit Rijkens dient toegang te krijgen tot kerk, orgel en kosterij en dient recht te hebben op de afgesproken vergoeding.

Nieuwe Rotterdamsche courant : staats-, handels-, nieuws- en advertentieblad 01-12-1847



1848: De arrondissements rechtbank in Assen stelt Siccama in het ongelijk. Het collatierecht is in 1795 vervallen. Het koninklijk besluit van 1814 herstelt niet de rechten voor het benoemen van een onderwijzer, koster, voorzanger en organist.
Het vonnis zal op 10 april 1848 worden uitgesproken.

Weekblad van het regt; verzameling van regtszaken, bouwstoffen voor wetgeving, mengelwerk, jrg 10, 1848, no 887, 17-02-1848

Drentsche courant 15-02-1848

Groninger courant 18-02-1848

1849: Ook bij 't hof van Drenthe lijkt volgens onderstaand bericht Siccama ongelijk te krijgen.


Drentsche courant 16-01-1849,

 

In Dwingeloo speelt een soortgelijk conflict. Het gaat daar om het benoemen van een kerkvoogd door de heer van Oldengaerde.
Dit recht dat verviel in 1795 is weer hersteld in 1814. De schrijver verzoekt de heer van Oldengaerde van dit recht af te zien.
Een opgedrongen kerkvoogd is niet in het belang van de kerkelijke gemeente.

Drentsche courant 02-02-1849



De wekker; weekblad voor onderwijs en opvoeding jrg 5, 1848, no 9, 25-02-1848



1849: Op 17 maart de uitspraak door het Hof van Drenthe. Siccama krijgt toch het recht op de benoeming van een koster, organist, voorzanger en ook de schoolmeester.
De volgende aanstellingen dienen ongedaan te worden gemaakt:
 -benoeming door het kerkbestuur op 10 april 1847 van Rijkel Warner Koiter tot organist
 -benoeming door het gemeentebestuur 28 december 1846 van Rijkel Warner Koiter tot schoolmeester
Zeer waarschijnlijk zullen de gemeente en het kerkbestuur in cassatie gaan.


Groninger courant 20-03-1849, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 23-03-1849

Drentsche courant 20-03-1849


De wekker; weekblad voor onderwijs en opvoeding jrg 6, 1849, no 16, 13-04-1849

1849/1850: Ondertussen is Wiardus Hora Siccama overleden. Onderstaand een analyse van de uitspraak door het hof van Drenthe op 17 maart 1849.


Weekblad van het regt; verzameling van regtszaken, bouwstoffen voor wetgeving, mengelwerk, jrg 11, 1849, no 1068, 11-11-1849
Klik op de afbeelding voor een vergroting

1850: De Hoge Raad maakt de uitspraak van 't Hof van Drenthe weer ongedaan en stelt de gemeente Eelde en het kerkbestuur van Eelde in het gelijk.
In 1795 werd het collatierecht afgeschaft en het herstel in 1814 bij koninklijk besluit van 26 maart geeft alleen het recht tot de benoeming van een predikant.
Zie ook de tekst van het arrest van de Hoge Raad d.d. 3 mei 1850

Drentsche courant 15-03-1850,


Drentsche courant 12-04-1850,


De wekker; weekblad voor onderwijs en opvoeding jrg 7, 1850, no 13, 29-03-1850


Drentsche courant 07-05-1850

Noten:

  1. E-Mail d.d. 19 april 2022 van Joost van Beek. Hij is organist en jurist en heeft de uitspraak van de Hoge Raad doorgenomen.