Eelde Gereformeerde kerk

Kerk
Deze gemeente werd gesticht rond 1911 en startte met een evangelisatiegebouwtje aan de Duinstraat 20.
Over een orgel in dit evangelisatiegebouw is niets bekend.

Op 1 juli 1957 werd de evangelisatiepost omgezet naar een zelfstandige Gereformeerde Kerk. In 1959 werd kerk gebouwd aan de Hoofdweg. (11)

Orgel
Voorgeschiedenis te Delfzijl:
1883:  P. van Oeckelen en Zonen bouwt een nieuw orgel voor Gereformeerde kerk te Delfzijl. (01).


Situatie te Delfzijl. Ansichtkaart, collectie Dirco Oskam Overgenomen van www.orgbase.nl Klik op de afbeeelding voor een vergroting


De Bazuin 18-05-1883

Dispositie: Bourdon 16' B/D (c0 /cis0),  Prestant 8', Holpijp 8', Viola da Gamba 8', Octaaf 4', Fluit 4', Nachthoorn 2', Trompet 8'.

1954: Orgelmaker Verweijs uit Amsterdam maakt een nieuw orgel voor Delfzijl (02). Het oude orgel werd incl. orgelkas verplaatst naar de Gereformeerde Goede Herderkerk te Groningen, waar het tijdelijk dienst deed.

Beeldbank Drents Archief - Situatie te Groningen

1959: Bouw van een gereformeerde kerk in Eelde

Provinciale Drentsche en Asser courant 11-11-1959

1960/1961: Mense Ruiter bouwt voor de Goede Herderkerk in Groningen een nieuw instrument.
Op 3 maart biedt Mense Ruiter een orgel te koop aan. Het orgel is zeer solide gebouwd en voordelig in prijs. Het is voor een derde deel nieuw. De garantie is gelijk aan een nieuw gebouwd orgel. Het is geen bezwaar als U de orgelkas zelf laat maken. De kosten voor de orgelkas zijn dan f 300,- voor het maken van tekeningen, besprekingen en eventueel toezicht op de fabriek. Er ontstaat zo een kosten reductie van f 1.500,-
Bijgesloten is een beschrijving van het orgel en de leveringsvoorwaarden.
Voorgestelde dispositie:
Manuaal: Prestant 8', Bourdon 16', Holpijp 8', Viola 8', Octaaf 4', Fluit 4', Woudfluit 2', Mixtuur
Pedaal: Bourdon 16', Bourdon 8'
Het orgel krijgt een nieuwe kast van naaldhout met meubelplaats van minstens 15 mm dikte.
Nieuw zijn: Mixtuur, windmachine, blaasbalg en een electrische lade voor het pedaal.
Het orgel kan worden geleverd in oktober. De prijs is f 12.500,- (12)

Oorspronkelijke dispositie:

Manuaal  
1. Prestant 8’
2. Bourdon B/D 16’
3. Holpijp 8’
4. Viola 8’
5. Octaaf 4’
6. Fluit 4’
7. Woudfluit 2’
8. Trompet 8’
Aangehangen pedaal.

Op 8 maart schrijft Ruiter dat de vervangingswaarde van het orgel cira f 22.500,- bedraagt. Als de beslissinbg langer wordt uitgetseld dan vervalt het aanbod van f 12.500,- Als een dekundige van de gereformeerde Organisten Vereniging wordt ingeschakeld zullen de kosten met f 600,- toenemen. Ook zal er hierdoor tijdverlies optreden. Het niet plaatsen van de Mixtuur geeft een besparing van f 1050,-
Op 25 maart brengt Ruiter de eerste termijn van f 6.000,- in rekening.
Op 29 oktober wordt vanuit Eelde geschreven dat de kerk op 7 november schoon wordt opgeleverd. De verwarming heeft dan al een tijd aangestaan. Wanneer kan worden begonnen met het opstellen van het orgel? (12)

Dispositie na plaatsing:

Manuaal   Pedaal  
1. Prestant 8’ 9. Bourdon 16’ ##
2. Bourdon B/D 16’ * 10. Bourdon 8’ ##
3. Holpijp 8’    
4. Viola di Gamba 8’ **    
5. Octaaf 4’    
6. Fluit 4’ ***    
7. Woudfluit 2’    
8. Mixtuur 3-4 sterk    

Koppeling: Pedaal - Manuaal
* Deling tussen c en cis
** C t/m G gecombineerd met Holpijp 8’, enge mensuur
*** C t/m Fis gedekt.
Samenstelling van de Mixtuur 3-4 sterk:

C: 1 1/3 1 2/3
c: 2 1 1/3 1 2/3
c1: 2 2/3 2 1 1/3 1
c3: 2 2/3 2 2 1 1/3
## In 1960 aangebrachte elektrische transmissies.

1962: Op 14 augustus beantwoordt Ruiter een vraag uit Eelde omtrent het onderhoud. Een generale stemming per jaar is voldoende. Een stemming komt op f 68,-. Groter onderhoud en schoonmaak zouden kunnen worden gefinancierd uit een orgelfonds. (12)

1976: Het orgel werd door gemeenteleden vergroot. De Fluit 4’ werd door J. Kroeze uit Eelde veranderd in een Koppelfluit 4’ (f2 t/m/ f3 cilindrisch).
J. Bandringa uit Eelde voegde op een kantsleep een Quint 2 2/3’ discant en een Terts 1 3/5 discant toe. Dit pijpwerk zou volgens Van der Kleij van Van Oeckelen zijn uit het orgel van de Hervormde kerk te Meppel (1843). Dit is zeer waarschijnlijk niet correct, omdat van Oeckelen nooit werkzaamheden aan het orgel in Meppel heeft uitgevoerd).
Verder werd de Octaaf gewijzigd in een Nachthoorn 2 of totaal vervangen.
Het pedaal werd verder electronisch uitgebreid volgens het systeem van Dr. Böhm te Minden (Duistalnd).
Daarna werd het orgel geherintoneerd door Mr. A. Bouman, die als organist fungeerde.
Vermoedelijk werd het orgel verplaatst vanaf het balkon naar de rechtervoorzijde van de kerk. De orgelkas werd daarbij weer gewijzigd.
De oorspronkelijk magazijn balg verdween voor een nieuwe windvoorzining. Ook de kanalisering werd geheel gewijzigd.
Windladen en machniek werden niet aangepast. (08)

eeldegk03.jpg (26417 bytes)

De dispositie werd sinds 1976 als volgt:  (08)

Manuaal C - f3 Pedaal C - d1 Electronisch Pedaal  
1. Bourdon 16’ B/D 1. Gedekt Bas 16’ 1. Principaal 32’
2. Prestant 8’ 2. Bourdon 8’ 2. Subbas 32’
3. Holpijp 8’     3. Prestant 16’
4. Viola di Gamba 8’     4. Octaaf Bas 8’
5. Octaaf 4’     5. Salicet 4’
6. Koppelfluit 4’     6. Piffaro 2’+ 1/2’
7. Quint 2 2/3’ disc.     7. Bastuba 32’
8. Nachthoorn 2’     8. Bazuin 16’
9. Terts 1 3/5’  disc.     9. Trompet 8’
10. Mixtuur 3-4 sterk     10. Hobo 4’
Nevenregisters:
Tremulant (electr. ). Geleverd door A. Laukhoff , Weikelsheim (Dtsl. )
Stemknop electronisch pedaal (04).


Beeldbank Drents Archief

1980: Op 29 mei schrijft Ruiter aan de commisie van beheer. Het orgel is in het bijzijn van organist Bouwman vorige week onderzocht.
- De voering van het pedaalkavier is hard en uitgesleten. Vilt vervangen
- De windmotor geeeft teveel geraas. Nieuwe dubbelwandige dempkist
- De registertrekkers van de Nasard en de Terts moeten van een geleider worden voorzien
- Hangers moeten worden hersteld
De kosten worden geschat op f 1.500 en kunnen in oktober worden uitgevoerd.
Op 10 juli schrijft Mr. Arie Bouman (hij woonde toen in Eelde) dat de commissie van beheer toestemming heeft gegeven om de werkzaamheden uit de offerte van 29 mei uit te voeren. Ook kan Ruiter het jaarlijks onderhoud gaan uitvoeren. (09)

1981: Op 25 september schrijft orgelmakerij Mense Ruiter aan het college van organisten dat windlade en pijpwerk in slechte staat zijn en dat stemmen nauwelijks zin heeft. Het pijpwerk is zeer ondeskundig behandeld.
Op 3 oktober schrijft Arie Bouwman aan Ruiter dat al bekend was dat de schuimrubber ringen onder de slepen niet goed functioneerden. Ook de rolbalg is bij de plaatsing in 1960 te krap bemeten.
In 1976 is bij eiegen werkzaamheden overwogen deze ringen te vervangen, maar daarvan is afgezien, omdat het orgel in zijn geheel moets worden gedemonteerd.
Kan het orgel misschien toch inhet najaar worden gestemd.
Op 30 november schrijft Bouman dat hij verslag heeft uitgebracht aan de commissie van beheer over het vervangen van de schuimrubberringen uit 1960. De commissie is positief over de aanbieding van Ruiter om op grunstige voorwaarden deze werkzaamheden uit te voeren. Men verwacht dat het probleem alleen maar groter wordt. Is het mogelijk een offerte uit te brengen? (09)

1982: Op 5 januari schrijft orgelmakerij Mense Ruiter dat naar aanleiding van een bezoek in oktober 1980. Er lekt veel wind weg tussen de slepen van de windlade. Hierdoor wordt het stemmen bemoeijlijkt. Dit wordt veroorzaakt door de schuimplasticringen die 21 jaar geleden door onze orgelmakerij zijn aangebracht. Hoewel de garantietermijn verstreken is wil Ruiter tegen een gunstige prijs de ringen vervangen door geweven viltringen. Het werk kan worden uitgevoerd in maart/april van dit jaar.
Op 19 april wordt het contract gesloten voor de uit te voeren werkzaamheden.
Op 22 april bevestigt orgelmakerij Mense Ruiter dat ze de werkzaamheden uit de offerte van 5 januari 1982 zullen uitvoeren in de periode juni/juli
Op 13 juli 1982 constateert orgelmaker Mense Ruiter tijdens een reparatie dat de volgende wijzigingen aan het orgel zijn aangebracht door de organisten:
- Uitbreiding met 2 registers op kantslepen: Quint 2 2/3' discant en Terts 1 3/5' discant. De plaats tegen de achterwand is slecht in verband met stemmen. Het pijpwerk is vrij slecht.
- Open Fluit gewijzigd in de Koppelfluit. Hiervoor werden segmenten uit de pijpen gesneden en daarna conisch dichtgedrukt en weer vast geslodeerd. Het soldeerwerk is zeer slordig en ook is er zoutzuur gebruikt, wat zeer slecht is voor orgelpijpen.
- De intonatie is "gekorrigeerd". Bij de Gamba werden de opsnedes verhoogd Volgens de organist is dit gebeurd die naar voorbeeld van Van Oeckelen-orgels. (09)

1983: Op 10 maart schrijft Bouwman dat de klank van het orgel door de werkzaamheden uit 1982 sterk is verbeterd. Volgens de organisten zijn er echter nog een paar problemen. Kunnen deze worden verholpen? (09)

1984: Op 12 september 1984 schrijft Mr. Arie Bouman dat volgens afspraak het orgel vandaag zou worden gestemd en dat Bouman het werk om half drie zou keuren. De stemmer (hr. Steendam) bleek echter al weg te zijn. Vervolgens worden de gebreken in de stemming opgesomd. Ngentien pijpen waren met de hand dicht geknepen. Wanneer kan het orgel goed worden gestemd? (09)

1985: Op 7 oktober stuurt orgelmakerij Mense Ruiter een offerte voor het maken van een pedaalkoppel via een zogenaamd blind klavier. De registertrekker inhakend maken onder de pedaalregisters. De kosten zijn f 2.400,- (09)

1986: Op 4 februari schrijft Arie Bouman dat de commissie van beheer het aanbrengen van een pedaalkoppel heeft goedgekeurd. De werking van het electronisch pedaal dient intact te blijven.
Op 7 februari bevestigt orgelmakerij Mense Ruiter de opdracht voor het maken van een pedaalkoppel. (09)

1987: Op 6 november schrijft Arie Bouman dat het orgel gestemd zou worden in de herfst bij een temperatuur van ongeveer 15 graden. Kan er contact met hem worden opgenomen wanneer de stemmer komt. Ook werken er twee contacten van het electronisch pedaal niet goed.
Op 4 december schrijft Arie Bouman dat was afgesproken dat hij om 14:00 uur de stemming zou controleren. Toen hij daar aan kwam was de stemmer al vertrokken zonder te waarschuwen. Het werk was echter niet voltooid. Bijzonder vervelend. Hij levert een lijst met stemproblemen die nog opgelost moeten worden. (09)

1990: Op 28 december schrijft orgelmakerij Mense Ruiter aan de commissie van beheer dat tijdens de stembeurt van 22 oktober bleek dat er een gat in de c van de frontprestant zat. Waarschijnlijk heeft iemand er een spijker doorgeslagen. Repartie wordt geschat op f 500,- (09)

1993: Op 12 februari vraagt het college van organisten advies van orgelmakerij Mense Ruiter omtrent de intonatie van het orgel en de locatie. De Fluit 2' is te dik en de Mixtuur is scherp en mengt niet. OOk willen ze het orgel op dezelfde locatie omhoog brengen, zodat het geluid over de mensen heen gaat. Ook wordt dan het pijpwerk onbereikbaar. Mensen zitten nu vaak aan de pijpen waardoor er deuken onstaan. Kan er een rapport worden gemaakt van de huidige staat en mogelijke verbeteringen?
Op 12 maart schrijft orgelmakerij Ruiter een rapport over het orgel. Het pijpwerk stamt uit grotendeels uit 1882. De Mixtuur, Quint en Terts zijn nieuw.
Vermoedelijk is de Bourdon 16' in 1960 op een electrische hulplade geplaatst is, waardoor ook een transmissie als Bourdon 8' gemaakt kon worden. Later is een electronisch pedaalwerk toegevoegd.
Het klankbeeld is inmiddels ver verwijderd geraakt van het origineel door diverse intonatie-ingrepen. Vooral de nieuwe registers Quint en Terts passen niet in het klankbeeld.
De oorspronkelijke Trompet 8' staat nu in het Van Oeckelen-orgel van Middelstum. Het electronische pedaal past totaal niet qua klankbeeld en proportie. Van de oorspronkelijke kas rest alleen nog het knieschot en de lessenaar. De frontpijpen zijn origineel
De windlade is origineel maar door uitdroging lek. Register- en speelmechaniek is in redelijke staat.
De oorspronkelijke magazijnbalg is niet meer aanwezig. Er is nu een kleine zwemmerbalg in de onderkas.
Het manuaalklavier is in goede staat. Het pedaalklavier heeft versleten invoeringen.
Voorgesteld wordt om zoveel mogelijk terug te keren naar de oorspronkelijke situatie van 1882. Vrijwel alle originele delen zijn nog aanwezig.
Er s nog een foto van de oorspronkelijke orgelkas. Reconstructie hiervan op het balkon levert qua hoogte problemen op omdat er maar 1,90 meter beschikbaar is. In die kas met meer diepte is dan ook weer ruimte voor een magazijnbalg.
Als het oude klankbeeld wordt hersteld kan een Cornet worden bijgeplaatst. De electrische lade functioneert goed en de Bourdon 16' kan op zowel het manuaal al het pedaal worden gebruikt.
restauratie en reconstructie wordt geschat op f 102.000,-
 (09)

1996: Op 9 april schrijft orgelmakerij Mense Ruiter dat de werkzaamheden uit de offerte van april 1993 in fases kunnen worden uitgevoerd. Hierdoor zullen de kosten echter wel hoger worden omdat sommige werkzaamheden dan dubbel moeten worden uitgevoerd.
Fase 1: Restauratie van windlade, houtenpijpen
Fase 2: Herstel mechanieken en orgelkas. Vervanging balg
Fase 3: Herstel pijpwerk en klankherstel. (09)

1997: Jan Jongepier schrijft een rapport over de huidige toestand van het orgel.
Op basis van dit rapport wordt in november offerte gevraagd aan enkele orgelmakers. (09)
Op 4 december stuurt Reil een offerte voor een restauartie van het orgel. Reil brengt een bezoek aan het orgel op 4 december. (10)

1998: Herintonatie door orgelmaker Sicco Steendam.

2000: Op 29 februari informeert orgelmakerij Reil naar de stand van zaken rond hun offerte van 4 december 1997.
Op 2 maart krijgt Reil een brief dat de restauratie in 1998 is uitgevoerd. Opgemerkt wordt dat er al eerder een brief zou zijn verstuurd. (10)

2004: De kerk is afgestoten wegen het PKN-proces. Er wordt nu gekerkt in de voormalige Hervormde kerk van Eelde. (05)

2005: Het orgel wordt verkocht naar de Gereformeerd Vrijgemaakte kerk te Middelstum. Het werd daar op 18 november 2005 officieel in gebruik genomen. Mense Ruiter Orgelmakers heeft de windlade van het orgel gerestaureerd, het pijpwerk herstelt en de intonatie gecontroleerd. Ook de dispositie werd gewijzigd. De elektronische componenten werden niet hergebruikt. (09)

Over de verplaatsing van het orgel naar Middelstum is door Sietze de Vries een artikel voor het blad Eredienst (2006-02) van de VGK (vereniging van gereformeerde Kerkorganisten) geschreven.


Situatie te Middelstum - Foto Ed Smith www.orgelsite.nl

Dispositie in Middelstum:
Manuaal  
Bourdon B/D 16' Gehalveerd tussen c en cis
Prestant 8'  
Holpijp 8'  
Viola da Gamba 8' C t/m G gecombineerd met holpijp 8, enge mensuur
Octaaf 4'  
Fluit 4' C t/m Fis gedekt
Nachthoorn 2'  
Mixtuur 3 sterk  
Pedaal (transmissie manuaal)
Bourdon 16  
Bourdon 8  

Koppeling: Pedaal - Manuaal (06)

Bronvermelding:
  1. De Bazuin. 1883 Delfzijl. Chr. Geref. kerk plaatsing orgel door P. v. Oeckelen.
  2. Het Orgelblad(1962)95. Delfzijl. Geref. kerk, 1954 nb. orgel fa. Verweijs te Amsterdam. In 1962 verandering door de firma Pels
  3. Het Orgelblad(1961)150. Groningen Geref. Goede Herderkerk, nb. orgel door Mense Ruiter.
  4. Voor de uitgebreide gegevens betreffende dit orgel onze dank aan Mr. A. Bouman te Paterswolde.
  5. E-Mail van Jaap Brouwer d.d. 14-01-2005
  6. E-Mail van Robert Helder d.d. 25-11-2005, die mij wees op de informatie op de website van Wim Verburg over dit instrument. Zie www.orgelsite.nl onder Middelstum. De hier afgebeelde foto is gemaakt doo
  7. r Ed Smith en afkomstig van deze website.
  8. www: http://reliwiki.nl/index.php/Paterswolde,_Hoofdweg_169_-_De_Hoeksteen
  9. Archief W.D.Van der Kleij
  10. Archief Mense Ruiter
  11. Archief Reil
  12. www: https://gereformeerdekerken.info/2018/01/27/van-evangelisatiepost-naar-gereformeerde-kerk-paterswolde/ (2023-03-05)
  13. Mense Ruiter oude archief