Erica, Rooms-Katholieke kerk


Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 14 oktober 2016
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Prestant 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2' Pedaal: Aangehangen aan HW + Subbas 16'
 - Jonathan Battishill (1738-1801) Air Registratie: Holpijp 8', Viola da Gamba 8'
 - Anoniem Engels 18e eeuw Voluntary in a -Fuga Registratie: Holpijp 8', Fluit 4', Octaaf 2'
 - Willem van Twillert (1951) Discantzetting Psalm 98 Registratie: Prestant 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Trompet 8' Pedaal: Aangehangen aan HW + Subbas 16'

Kerk (bron: www.historisch-emmen.nl)
De oorspronkelijke bewoners waren voornamelijk katholiek omdat ze uit het katholieke Bentheim kwamen. Voor het jaar 1866 moesten de bewoners van Erica door weer en wind nog in Nieuw Schoonebeek, (opgericht in 1849), ter kerke gaan. Op aandringen van pastoor Holtkamp van Nieuw Schoonebeek bij het bisdom kreeg pastoor Boermans van Denekamp de opdracht een nieuwe parochie tot stand te brengen. Het werd zelfs een zeer grote parochie. Emmen, Westenesch, Noord en Zuidbarge, Weerdinge, Angelslo, Den Oever, Nieuw Amsterdam, Nieuw Dordrecht en Compas en zelfs de gemeenten Sleen en Dalen vielen eronder. Door de grootte van het gebied was het voor pastoor Boermans niet makkelijk alle soms zeer afgelegen parochianen te bezoeken. Het veen was praktisch ontoegankelijk, wegen onbegaanbaar, en dat in pikkedonker, in weer en wind.
De eerste katholiek kerk werd in 1866 gebouwd op de plaats waar de Pannenkoekendijk, Strengdijk en Beekdijk bij elkaar kwamen. Deze plaats is feitelijk ook het deel van waaruit Erica zich verder zal ontwikkelen. Het eerste blijvende kerkgebouw was ontworpen door architect Troester uit Zwolle en door aannemer Weerman uit Coevorden gebouwd. Pas in 1870 kwamen de eerste banken, zodat de parochianen, in het begin al 160 in getal, staande de mis moesten volgen.
De opvolger van Boermans was pastoor Vroom die heel veel goed werk heeft verricht door de kerk, de parochie en de omgeving uit te bouwen. Beroemd waren zijn bedeltochten, voornamelijk naar Friesland, die geld opleverden om zijn werk te kunnen bekostigen. In 1869 kreeg Vroom de opdracht de parochie op te delen in kleinere, hetgeen gezien de afstanden logisch was. Na vele problemen ontstond in 1873 de parochie van Barger Compascuum later gevolgd door Klazienaveen. Nog later splitste Emmen, Zuidbarge en Barger Oosterveld zich af zodat de parochie Erica rond 1918 een normale omvang had.


links ansichtkaart (04) rechts ansichtkaart interieur

In 1933 werd op de plaats van de oude kerk een nieuwe kerk gebouwd tezamen met een nieuw parochiehuis.


Foto: Geert Jan Pottjewijd

Krantenbericht uit het Nieuwsblad van het Noorden d.d. 26-10-1926



Orgel

ca. 1873: Aanschaf van een nieuw orgel onder pastoor Vroom. Waarschijnlijk een harmonium. (09)

1893: Nieuw orgel door Maarschalkerweerd uit Utrecht. Een bericht door M.H. van 't Kruys uit "Het orgel" van 1893 meldt dat hij in 1893 de orgelmakerij Maarschalkerweerd in Utrecht bezocht. In de werkplaats stond het orgel voor de R.K. kerk in Erica opgesteld. "Het orgel muntte uit door ferme intonatie, solide bouw en zal zeker op bestemming goed voldoen".

Het Orgel 1893 juli

De registertrekkers van het orgel zijn afkomstig uit de oude registertrekkers van de oude speeltafel het orgel van de Dominicuskerk (1872) te Utrecht, dat in in 1891 een nieuwe speeltafel kreeg. (03)


Foto van voor de verbouwing uit 1970
De foto hierboven kreeg ik van Aart de Kort. De foto werd in de 60-er jaren gemaakt door C. van 't Wout te Wateringen.

Dispositie:
Manuaal  
Prestant 8'
Holpijp 8'
Viola da Gamba 8'
Octaaf 4'
Fluit 4'
Quintfluit 3'
Octaaf 2'
Trompet 8'
Ventiel  



1935: Pastoor Bruggeman bespeelt het orgel tijdens de afsluiting van een veertiguren-gebd.

Ons Noorden 21-02-1935


1968/1969: Bij de verbouwing van de kerk werd het orgel gewijzigd door de fa. Vermeulen. De kas werd ontdaan van zijn ornamenten en is grotendeels nieuw. Alleen de klaviatuur met ombouw, de orgelbank en het pedaal zijn nog origineel.
De Trompet 8' werd vervangen door een nieuwe Mixtuur. (01)
Op een kantsleep werd een Dulciaan 8' toegevoegd en op een nieuwe lade met electrische tractuur werd een Subbas 16' toegevoegd als pedaalstem met boorspronkelijk Maarschalkerweerd pijpwerk uit voorraad Vermeulen Alkmaar. (03)

ericark.jpg (32603 bytes)

Dispositie:
Manuaal 8'
Prestant 8'
Holpijp 8'
Viola da Gamba 8'
Octaaf 4'
Fluit 4'
Quintfluit 3'
Octaaf 2'
Mixtuur  
Dulciaan 8' (Op kantsleep) 
Pedaal  
Subbas 16'


Naamplaatje Maarschalkerweerd. Foto: Geert Jan Pottjewijd

Bij deze restauratie speelden de vernieuwingen in de liturgie van de zestiger jaren een grote rol. Zie onderstaand stuk uit een publicatie van Paul Houdijk: Maarschalkerweerd & Zoon in Kerkorgels (blz 153)
"Dat invloeden uit de nieuwe volkstaal-liturgie hierbij een rol hebben gespeeld, blijkt uit een rapport dat ten behoeve van de restauratie was opgesteld door J. Vermeulen.53 In dit rapport staat letterlijk te lezen: "Verder is het gewenst in verband met de meer toepassing van de volkszang de dispositie te wijzigen en aan te vullen waardoor het orgel beter aan de nu gestelde eisen zal voldoen. Voorgestelde werkzaamheden: dispositiewijziging, de trompet 8' van het orgel is nogal overheersend waardoor dit register maar zeer weinig gebruikt kan worden. Van de andere kant mist het orgel een vulstem welke vooral bij de volkszang-begeleiding goede diensten kan bewijzen".
Uit dit rapport blijkt dat men, dat wil zeggen de adviseur en de orgelmaker, zich te weinig heeft verdiept in de oorspronkelijke functie van de trompet 8' en daarmee in de oorspronkelijke bedoelingen van de bouwer. Bovendien gaat men er kennelijk vanuit dat voor een adequate begeleiding van de volkszang vulstemmen onontbeerlijk zijn. Dit laatste kan worden beschouwd als een invloed van de protestantse gemeentezang-praktijk, een van de kenmerken van de kerkmuzikale vernieuwingen in de jaren '60 binnen de Rooms-katholieke Kerk. De ervaring leert echter dat dergelijke registers voor een goede volkszangbegeleiding niet onontbeerlijk zijn. Een achtvoetsklank ondersteund door een zware bas op zestienvoetsbasis in het pedaal heeft een minstens zo groot, zo niet groter, psychologisch effect op de kerkgangers.
Voor zover bekend is er nooit onderzoek gedaan naar de psychologische effecten van de verschillende orgelklanktypen als stimulans voor de zang. De bewering berust op ervaring van mijzelf als organist, aangevuld met ervaringen van andere organisten. Voeg hier nog aan toe dat een veel gehoorde klacht van kerkgangers luidt dat men het orgel al gauw te hard vindt.
Inderdaad wordt in het rapport eveneens een uitbreiding met een subbas 16' in het pedaal bepleit. Hiernaast was het beter geweest als men de originele dispositie, inclusief trompet, had gehandhaafd. Deze gedachte is de inspiratiebron geweest voor de restauratie van 2007, waarbij de dispositie van 1893 inderdaad weer in ere is hersteld".


Nieuwsblad van het Noorden 20-03-1970

2007:  Restauratie door Elbertse te Soest.
De windvoorziening werd geheel herzien (nieuwe magazijnbalg). De balg van Vermeulen functioneert als regulateur voor het pedaal. Een geheel nieuwe magazijnbalg in stijl en factuur (maatvoering volgens het MSW-archief) werd onder de windlade geplaatst. De dispositie van het manuaal werd hersteld naar de de oorspronkelijke opzet. De in 1969 voor de Trompet in de plaats gekomen Mixtuur en de Dulciaan op de kantsleep werden weer verwijderd. De Trompet werd gereconstrueerd naar een voorbeeld uit het Maarschalkerweerd-archief.  De orgelkas uit 1969 bleef gehandhaafd vanwege ontbrekende geldmiddelen.  Eén van de verdwenen achterluiken (in de loop der tijd ''verdwenen" om meer orgelgeluid op het koor te genereren, werd bij deze restauratie in eigen beheer gereconstrueerd, maar met een opengewerkt motief om toch de orgelklank op het koor te behouden.
De voorgestelde mechanisering van de pedaallade werd geschrapt. In plaats daarvan werd de elektrische kegellade van nieuwe magneten en membranen voorzien. (02/03)

Dispositie na de restauratie van 2007:
Manuaal  
Prestant 8'
Holpijp 8'
Viola da Gamba 8'
Octaaf 4'
Fluit 4'
Quintfluit 3'
Octaaf 2'
Trompet 8'
Pedaal  
Subbas 16' (Electrische tractuur



Foto Geert Jan Pottjewijd


Foto Geert Jan Pottjewijd

Bronvermelding:

  1. E-Mail van Jaap Brouwer d.d. 10-4-2007
  2. Website van Jos Laus op 26-10-20010
  3. E-Mail Jos Laus d.d. 28-01-2010
  4. www: http://reliwiki.nl/index.php/Erica,_Kerkweg_-_O.L._Vrouw_Onbevlekt_Ontvangen_(1866_-_1932) (Kerk 1866)
  5. www: http://reliwiki.nl/index.php/Erica,_Kerkweg_122_-_O.L._Vrouw_Onbevlekt_Ontvangen (Kerk 1933)
  6. Tijdschrift: Het orgel 1893/05 M.H. van 't Kruys
  7. Boek: Maarschalkerweerd & Zoon - Orgelmakers te Utrecht door  Jos Laus. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 2008.
  8. Boek: Maarschalkerweerd & Zoon in kerkorgels door Paul Houdijk blz. 153-154
  9. Boek: Willehad Kocks O. Carm., 100 jaar hierarchie in Drente 1853-1953, Drents genootschap, 1953