Meppel, Christelijk Gereformeerde kerk (De Hoeksteen)
1921: Oprichting van de kerk op 25-10-1921 (18)
1922/23: Bouw van een kerk aan de Vledderstraat.
In de
kerkenraadsvergadering van 4 januari 1922 komt de stichting van een orgelfonds
aan de orde. Op de kerkenraadsvergadering van 31 wordt besloten om voor f 5,-
per maand een orgel te huren. Dit werd gefinancierd uit orgelbusjes. (23)
1930: Voor f 500,- wordt een orgel gekocht van de Hervormde Kerk over het
spoor in Hilversum. (02) (07)
Voor de
geschiedenis van dit orgel op eerdere locaties zie onderaan deze pagina.
Predikant
in deze tijd was ds. L.H. Beekamp. Zijn zoon
Lambertus Hendrikus Beekamp werd
later orgelreparateur in Meppel en Hoogeveen.
Meppeler Courant
1930-02-21 en De standaard 01-03-1930
1939: Het orgel wordt gerestaureerd door de firma J. Reil te Heerde die er ook een tremulant bij maakte (03).
Op 6 januari 1939 informeert
Reil naar de stand van zaken omtrent de nog uit te voeren restauartie voor f
180,-. Hij zou in februari tijd hebben, maar dan is er wel een opdracht nodig.
Brief van predikant L.H. Beekamp met
daarin de opdracht de restauratie van het orgel uit te voeren. Hij vraagt Reil
door te geven wanneer de werkzaamheden worden begonnen in verband nog uit voeren
werk aan de balustrade. (16)
Dispositie:
Hoofmanuaal | Bovenmanuaal | Pedaal |
Prestant 8 gehalv. | Holfluit 8 gehalv. | Subbas 16 |
Bourdon 16 disc. | Gamba 8 | Violon 8 |
Salicionaal 8 | Celeste 8 | |
Holpijp 8 | Speelfluit 4 | |
Prestant 4 | Gemshoorn 2 | |
Fluit 4 | ||
Octaaf 2 | ||
Mixtuur 2 sterk bas | ||
Cornet 4 sterk disc. | ||
Tremulant. |
Het Pedaal is pneumatisch.
Manuaalkoppel.
De Harp 34e
jaargang mei 1939 nr. 5 blz. 38 (19)
1941-1943: Op
15 april 1941 wordt bij Reil een
stembeurt aangevraagd.
Op
25 december 1942 schrijft J.
Nijmeijer of de rekening van 1942 naar zijn adres gestuurd kunnen worden
met het oog op het afsluiten van de boeken.
Op
19 januari 1943 schrijft Nijmeijer
of Reil langs kan komen de gevolgen van waterschade te herstellen.
Op
9 april 1943 vraagt organist
Hovenberg een stembeurt en informeert naar de mogelijkheden van een tremulant.
Op 16 oktober vraagt organist
Hovenberg Reil de rekening te sturen dan kan hij betalen. In ander
briefje meldt Hovenberg dat er een
stemijzer in het orgel is blijven liggen.
Van
31 mei 1943 dateert een brief waar
Reil aan Hovenberg vraagt wat de stand van zaken is rond de tremulant. Indien de
tremulant wordt geplaatst dient ook een windregelaar tussen motor en balg te
worden geplaatst.
Op 8 juli 1943
vraag organist Hovenberg of de werkzaamheden voor een tremulant en een
windregelaard uitgevoerd kunnen worden. Ook vraagt hij het Amerikaans harmonium
kan worden gerepareerd.
Op
5 december 1943 schrijft J.
Nijmeijer of rekeningen van Reil naar zijn adres gestuurd kunnen worden. (16)
1946: Op 25 april 1946
bericht Reil aan de kerk dat er nog geen Meidinger windmotor geleverd kan worden
uit Zwitserland. Hij kan wel een andere windmotor leveren. (16)
1956: Het orgel wordt op de monumentenlijst geplaatst. (23)
Stichting
Orgelcentrum Gr 2093. Waarschijnlijk uit de jaren '60 van de vorige eeuw. De foto is gemaakt door Hannes Withaar. (09)
1972: Het orgel gaat steeds slechter functioneren en raakt in onbruik.
Het orgel werd gedemonteerd en op zolder opgeslagen. (20)
De Wekker, 22
september 1972, p. 7.
Foto Drents
Archief. datering: 1974-06-06
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tweede orgel: (1972-1988)
Sinds 1972: Interim luidsprekerorgel van het merk Johannes (23)
Links: Beeldbank Drents
Archief foto 06-06-1974 Rechts Foto na de uitbreiding van 1977 (14)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Derde orgel (1986-heden)
Hoofdwerk | |
Prestant 8' | Prestant 8' |
Mixtuur IV | Bourdon 16' |
Fluit 4 | Fluit 4'' |
Roerfluit 8' | Roerfluit 8' |
Octaaf 4' | Octaaf 4' |
Gamba 8' | Quint 3' |
Quint 3' | Terts 1 3/5' |
Terts 1 3/5' | Mixtuur II-III |
Octaaf2' | Octaaf 2' |
Trompet 8' | Trompet 8' |
Bovenwerk | |
Quintadena 8' | Quintadena 8' |
Holpijp 8' | Holpijp 8' |
Gemshoorn 2' | Gamba 8' |
Roerfluit 4' | Roerfluit 4' |
Scherp III | Gemshoorn 2' |
Pedaal | |
Nachthoorn 4' | Gerserveerd |
Bourdon 16' | Bourdon 16' |
Octaaf 8' | Octaaf 8' |
Fagot 16' | Gereserveerd |
De Wekker, 24 oktober 1986
1987: Op
8 januari schrijft adviseur Nico
Verrips dat de offerte van 23 december uitgebreid is besproken in de
orgelcommissie.
De boven de kas uitstekende Gamba is onacceptabel. Hoe is dit
op te lossen?
Het terugbrengen van het pedaal tot een halve stem (excl. de
transmissie) was niet afgesproken. Wat zijn de mogelijkheden het pedaal te
handhaven?
Wat zijn de kosten om het orgel ongewijizgd over te plaatsen met
alleen de verplaatsing van de klaviatuur naar de zijkant?
Op
21 februari stuurt Mense Ruiter
een offerte voor het zoveel mogelijk ongewijzigd plaatsen van het binnenwerk uit
Amsterdam in een nieuwe kas. De laden komen achter elkaar te liggen met het
nevenwerk vooraan en het pedaal aan de linkerzijkant.
Bij de offerte is een
bijlage waarin wordt vergeleken
wat de voor- en nadelen zijn van het gebruiken van het oude front of het maken
van een nieuw front.
Een tweede
bijlage geeft de kosten weer bij een ongewijzigde plaatsing van het
binnenwerk en gebruik van het oude front.
Op
24 maart geeft de kerk aan Mense
Ruiter opdracht het orgel in Meppel te plaatsen. Het orgel is in augustus 1986
gekocht. Het orgel wordt ongewijzigd overgeplaatst volgens de offerte van 21
februari. De orgelcommissie zal nog zoeken naar mogelijke besparingen.
Dit
resulteert in een offerte van 8 april.
Op 24 april schrijft de
orgelcommissie dat de offerte van 8 april is besproken in een vergadering van 21
april.
De veiligheidsmarge voor de oplevering in aan de hoge kant, waardoor
het moment van opleveren onzeker wordt. Ook graag wat meer duidelijkheid over de
fasen in de bouw en de daarbij behorende betaaltermijnen.
Ondanks de term
ongewijzigd in de dispositie is er toch spraken van verplaatsingen op de lade.
Wat is 'ongewijzigd herstellen"?
Toegevoegd dient te worden de volgende tekst:
'Het gehele orgel zal geïntoneerd worden, aangepast aan de ruimte waarin het
instrument staat, in overleg met alle betrokkenen'.
Hoort de zijwand waarin
de speeltafel is geplaatst ook bij het door de orgelcommissie uit te voeren werk?
Van hoeveel betaaltermijn is er sprake?
Op
29 april maakt Mense Ruiter een
inventarisatie van al het aanwezige materiaal uit Amsterdam.
Op
15 mei komt er een aanvulling op
het contract naar aanleiding van de brief op 24 april. De oplevertermijn gaat
van 14 maanden naar 12 maanden. Het aantal betaaltermijn bedraagt 5. De eerste
bij ondertekening van het contract en de laatste 14 dagen na de oplevering.De
zijwand met daarin de klaviatuur wordt gemaakt door de orgelmaker. Ook heeft men
de wens geuit om de zinken Prestant te vervangen door een Prestant van tin.
Ruiter biedt aan een tinnen Prestant te leveren. Al Ruiter de beschikking krijgt
over het vorige orgel kan deze prijs halveren van f 10.800,- naar f 5.400,- Als
het vorige orgel wordt ingeruild los van de vervanging van de Prestant is het
bod van Ruiter f 4.500,-
Op 21 mei
heeft adviseur Verrips nog enkele kleine opmerkingen.
Op
26 juni stuurt Mense Ruiter het
contract ter ondertekening naar Meppel. Het contract wordt op 29 juni getekend.
Het oude van de Brink-orgel wordt ingeruild. (22)
Meppeler
Courant 14-09-1987
Meppeler Courant 21-10-1987 (GJP: De opmerking dat er nog maar 5 Flaes-orgels
zouden zijn, is niet correct. Het zijn er veel meer!)
1988: Op
11 januari krijgt Mense Ruiter
opdracht om conform de offerte van 5 mei 1987 de zinken Prestant te vervangen
door een exemplaar van tin. Ook komt er volgens de offerte van
23 november 1987 een nieuw pedaalklavier en worden de
manualen gevoerd met nieuw kernlaken.
Op 21 april wordt het orgel weer in gebruik genomen
met een orgelconcert door adviseur Nico Verrips. Zie
ingebruiknemingsprogramma.
Het
oude orgel wordt opgeslagen
bij orgelmaker Mense Ruiter te Zuidwolde. (20)
Jan Jongepier schreef in het
tijdschrift Het Orgel 1988 juli/augustus een uitgebreid
artikel over dit orgel.
Naar
aanleiding van dit
artikel komt in Het Orgel van februari 1988 een
reactie van de orgelmaker G.A.C.
de Graaf en een weerwoord door Jan Jongepier.
De dispositie luidde bij de ingebruikname in 1988 als volgt:
Hoofdwerk. | C-f |
Prestant 8 vt | op kantsleep, C-E binnen, 1988, F-cis front, 1988, d-f lade, 1874. |
Mixtuur 3 st | 1962, mahonie rooster, 1962, samenstelling: C: 1 1/3, 1, 2/3 g: 2, 1 1/3, 1 g1: 2 2/3, 2, 1 1/3 g2: 4, 2 2/3, 2 |
Fluit 4 vt | 1874, eiken, gedekt, 12 hoogste open. |
Roerfluit 8 vt | C-H eiken, rest metaal, op de lade, wijd, vrij wijde roeren. |
Octaaf 4 vt | 1874 |
Viola di Gamba 8 vt | C-H gecombineerd met Roerfluit, vanaf c0 tin. |
Quint 3 vt | 1874 |
Terts 1 1/3 vt | 1962, uit oud materiaal, C-H 1 1/3 vt. |
Octaaf 2 vt | 1874 |
Trompet 8 vt | op kantsleep, N. A. van Dam. |
Bovenwerk | C-f |
Quintadeen 8 vt | 1874, geheel metaal. |
Holpijp 8 vt | 1874, C-H eiken, rest metaal. |
Gemshoorn 2 vt | 1962, conisch. |
Roerfluit 4 vt | 1874, 12 hoogste conisch, open. |
Pedaal | C-f |
Bourdon 16 vt | 1874, van Hoofdmanuaal, eiken (enkele pijpen grenen). |
Octaaf 8 vt | 1907, of later, grenen, open, 5 hoogste metaal. |
Fluit 4 vt | 1874, discant van de bourdon 16 vt hoofdmanuaal, metaal, gedekt. |
Fagot 16 vt | 1962, metalen stevels, loden koppen, bekers roodkoper. |
Koppelingen: Hoofdwerk - Bovenwerk; Pedaal - Hoofdwerk;
Pedaal - Bovenwerk. Twee tremulanten.
De Wekker, 4 maart
1988, p. 6.
Vermoedelijk
Meppeler Courant
Foto: B.C. Scheffers (19)
2008: Langzamerhand traden er problemen op met het orgel en
was een nieuwe restauratie noodzakelijk.
Voor details omtrent deze restauratie zie het ingebruikname-boekje door Stef Tuinstra. (08)
Meppeler Courant 29-09-2008
De Wekker, 12 september 2008, p. 15.
2017: Op
20 november doet Mense Ruiter een
voorstel om de voetspitsen van de 12 grootste frontpijpen te vervangen Een pijp
is al provisorisch vastgezet. ER is haast geboden.
De
conducten aan de voorzijde van de hoohdwerkkast zijn aangetast door loodrot. Het
is zeer aan te raden deze te vervangen door xemplaren met een hoog tingehalte.
2018: Uit een
rekening vvan 30 januari blijkt
dat de werkzaamheden in januari zijn uitgevoerd.
Bronvermelding:
Geschiedenis van het eerste orgel
(1930-2023)
1833 Monnickendam
Orgelmaker M. van den Brink plaatste in de Rooms-Katholieke
kerk van Monnickendam een orgel dat afkomstig was uit de Rooms-Katholieke
Kerk van Heemstede-Berkenrode. Het was daar in de 18e eeuw gebouwd door de orgelmaker
Teeves.
1835: Reparatie en vergroting door Van den Brink. (01).
185x:
Dispositie volgens Broekhuyzen
1912: Toen er in Monnikendam een nieuw orgel werd
gebouwd werd het oude
orgel te koop aangeboden.
Het orgel werd geplaatst
door A. M. T. van Ingen in de nieuw gebouwde Hervormde Kerk over het
spoor in Hilversum. Waarschijnlijk werd er toen een een pneumatisch pedaal
toegevoegd
met een Subbas 16 en een Violon 8.
1929: Na de verbouwing van
kerk bleek het orgel te klein en werd een nieuw instrument
aangeschaft.
1972: Het orgel wordt in Meppel op de zolder van de kerk opgeslagen.
1979: In december 1979 wordt onderzocht of het orgel
geschikt is om te plaatsen in de Hervomde Kerk van Heemstede. Orgelmaker A.H. de
Graaf inventariseert de opgeslagen
onderdelen. De verkoop gaat echter niet door. (22)
1988: Het orgel wordt opgeslagen in de werkplaats van Mense
Ruiter. (22)
1997: Het orgel wordt door Mense
Ruiter aangeboden aan de Hervomde kerk van Vledder,
die op zoek waren naar een historisch orgel.
In de
offerte van 1 december wordt het
orgel uitgebreid omschreven:
Pijpwerk.
De in 1912 of later aangebrachte
pneumatische uitbreidingen en wijzingen zijn hieronder niet opgenomen.
Metalen pijpwerk:
Ondermanuaal | |||
1. | Prestant | 4' | C - c' in het front, cis' – f’’’ lade. 1835. (C- Fis middentoren G - e zijtorens, f - c' onderste tussenvelden. 1 pijp van de bovenste tussenvelden ontbreekt. |
2. | Bourdon | 16' disc. | Inscriptie op c': Pes. 8v. 1833 ? Waarschijnlijk in 1835 of 1840 gewijzigd in een Bourdon 16' |
3. | Holpijp | 8' | c' – f’’’ 1835. Inscr. op c', achterop: Holpijp 8 Man. |
4. | Fluit | 4' | c – f’’’ 1835. Inscr. op c : Fluit 2 vt. c – e’’ gedekt, f’’-f’’’ flespijpen. |
5. | Octaaf | 2' | 1833 en 1835 7 pijpen ontbreken. |
6. | Mixtuur | 2 st. | C - b 1835. C: 1 1/3, 1 c: 2 – 1 1/3 7 pijpen ontbreken. De discant is later (1912?) vervangen door Cornet 4 st. |
Bovenmanuaal. | |||
7. | Prestant | 8’ | c' – f’’’, 1835 of 1840? Inscr. op c': Prest, vt., verder geen tooninscr., enge mensuur, |
8. | Holpijp | 8’ | c' – f’’’. Eind 18e eeuw. Inscr. op c': Holpyp 8 voet huysorgel.; voetlengte 12,5 cm. |
9. | Fluit | 4’ | C – f’’’ Eind 18e eeuw. Inscr. op C: Flyt 4 voet., voetlengte 13 cm. |
10. | Gemshoorn | 2’ | f - c'". Niet van v.d. Brink ca. 1850 Enkele pijpen ontbreken |
Pijpwerk uit later tijd: | |||
11. | Salicionaal | 8' | c – f’’’ ca. 1900. |
12. | Quint | 3' | Vanaf c. Afgesneden strijker, ca. 1900 |
Houten Pijpen | |||
13. | Holpijp | 8' | C - gis. Waarschijnlijk eind 18e eeuw; eiken, de grootsten met schuinliggende kernen. gis nieuwe pijp. |
14. | Holpijp | 8' | C - b. 1835. Naaldhout. |
15. | Fluit | 4' | C - B. 1835. Zelfde faktuur als nr. 13. |
16. | Gemshoorn | 2' | C - dis. Waarschijnlijk eind 18e eeuw. Cis - dis conisch, C vernieuwd. |
Hoofdklavier | Bovenklavier | Pedaal |
Bourdon 16 | Holpijp 8 | Aangehangen |
Prestant 8 | Salicionaal 8 | |
Roerfluit 8 | Viola di Gamba 8 | |
Quintadeen 8 | Roerfluit 4 | |
Octaaf 4 | ||
Fluit 4 | ||
Quint 3 | ||
Octaaf 2 |
De grootste pijpen van Salicionaal en Viola di Gamba spreken in de Holpijp. Aangehangen pedaal; pedaalkoppel (05).
1907: De brochure uit 1962 (24) zegt het volgende
over de plaatsing in 1907:
'Zo kwam het dat het orgel van Flaes, zonder
voorkant, in handen viel van orgelmaker G. Knoppen, destijds in de Elandsstraat.
Deze voorzag het van een bestaand front, niet ongeschikt verbreed tot de
vereiste maat, en verkocht het geheel aan de Christelijke Gereformeerden.
In
gebruik genomen in augustus 1907, had het toen reeds niet meer de
oorspronkelijke dispositie. Pneumatisch functionerende wijzigingen voor de
Trompet 8 en Bourdon 16 moesten een vrij pedaal van twee stemmen suggereren.'
Foto situatie
Amsterdam:
http://www.orgelsite.nl/kerken45/amsterdam12.htm (15), Foto situatie
Amsterdam:
http://beeldbank.amsterdam.nl/beeldbank/weergave/record/?id=010122027093 (15)
Situatie
in Amsterdam (19) (22)
1927 en 1943: De firma N. van Dam
leverde een andere Trompet en voegde een Cornet 5 sterk disc. toe. Op het pedaal kwam een
Octaafbas. De Quintadeen kwam met een Salicionaal 8, Violon 8 en Vox Celeste
8 op een pneumatische lade te staan (06).
De
brochure uit 1962 (24) meldt het volgende:
'Latere
veranderingen door N. A. van Dam uit Utrecht in 1927 en 1943 brachten een geheel
nieuwe Trompet, een Cornet 5 sterk, de oude Quintadeen 8 en een Octaafbas 8 op
pneumatiek. Een Violon 8, Salicionaal 8 en Voix Céleste 8 reduceerden de sfeer
van Flaes tot een minimum.
1962: Het orgel werd
gewijzigd door de orgelmaker G.A.C. de Graaf te Amsterdam. In de
ingebruiknemingsbrochure (24)
staat het volgende:
'Vele gebreken aan laden en mechaniek maakten het geheel
steeds meer onbespeelbaar. De nu uitgevoerde restauratie is in ieder opzicht
radicaal. Alle pneumatiek is verdwenen. De sleepladen, door de bouwers voor
beide klavieren samengebouwd, werden gescheiden en boven elkaar geplaatst. De
speeltafel werd van opzij naar middenonder verplaatst. Een geheel nieuwe
toetstraktuur, registerfunctie en windvoorziening garanderen een technische
volwaardigheid. Een nieuwe sleeplade voor het pedaal en vier geheel nieuwe
registers maakten de
volgende dispositie mogelijk:
Bovenwerk | Hoofdwerk | Pedaal |
Holpijp 8 | Prestant 8 | Subbas 16 |
Quintadeen 8 | Roerfluit 8 | Octaaf 8 |
Roerfluit 4 | Gamba 8 | Nachthoorn 4 |
Gemshoorn 2 | Octaaf 4 | Fagot 16 |
Scherp 3 sterk | Fluit 4 | Koppel — Hoofdwerk |
Tremolo | Quint 2 2/3 | Koppel — Bovenwerk |
Octaaf 2 | ||
Terts 1 3/5 | ||
Mixtuur 4 sterk | ||
Trompet 8 | ||
Tremolo | ||
Manuaalkoppel |