Zweeloo, Hervormde kerk

Informatie over de kerk


Nieuwe Drentsche Volksalmanak 1892

1869: Er wordt een advertentie geplaatst voor een nieuw hoofdonderwijzer. Er is kans dat de post van koster/voorzanger ook kan worden uitgeoefend.

Provinciale Drentsche en Asser courant 25-03-1869

1872: In Zweeloo is er volgens onderstaand krantenbericht genoeg geld om een orgel te kopen. Toch komt het er niet van.

Provinciale Drentsche en Asser courant 11-11-1872

1873: Er zijn plannen om een harmonium te kopen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 31-12-1873

1874: Het geld voor een harmonium is binnen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 06-11-1874, Utrechtsch provinciaal en stedelijk dagblad 03-11-1874

Het harmonium wordt geplaatst op een nieuw gebouwde orgelgalerij en wordt op eerste kerstdag van 1874 in gebruik genomen. Hoofdonderwijzer Lubbers reist naar Amsterdam om daar bij P. van Leeuwen het harmonium te kopen.(01) (08)

Provinciale Drentsche en Asser courant 05-01-1875, Stemmen voor waarheid en vrede jrg 12, 1875 [volgno 2] 01-01-1875

1903: Kerkenraadsvergaderingen 1903-1904
In de kerkenraadvergadering van 11 november 1903 wordt de aanschaf van een orgel aan de orde gesteld. Dit voorstel krijgt algemene bijval. Twee kerkenraadsleden doneren meteen elk f 100,- .
Er wordt een commissie benoemd die voor de financiering gaat zorgen. (08) (12)

Provinciale Drentsche en Asser courant 01-12-1903

1904: Jan Proper uit Kampen krijgt de opdracht voor de bouw van een nieuw orgel. Het oude orgel wordt geschonken aan de vorige predikant ds. Uden Masman te Petten.
Kerkvoogdijvergaderingen in 1904
Op de kerkvoogdijvergadering van 20 februari komt een voorstel van dhr. Lubbers aan de orde. Hij is secretaris van de 'commissie tot het inzamelen van gelden ter bekoming van een nieuw orgel'. Er inmiddels f 950,- beschikbaar.
Kunnen de kerkvoogden het ontbrekende bedrag aanvullen? Dit wordt door de kerkvoogden toegezegd.
Er wordt goedkeuring aan het College van Toezicht voor de hervormde Kerk in Drenthe gevraagd voor een lening van f 500,-
Op 5 maart wordt een brief van het College van Toezicht behandeld waarin gevraagd wordt hoe hoog het bedrag van de lening is. De kerkvoogden hadden verzuimd dat op te geven.
De voorwaarden voor de lening worden:
- rente 4 %
- aandelen van f 50,-
- vanaf 1906 minstens 1 aandeel per jaar aflossen.
De kosten voor het orgel worden ingeschat op f 1.450,-. (08) (12)

Provinciale Drentsche en Asser courant 08-03-1904, 03-05-1904

In de vergadering van 25 augustus wordt gesproken over een pomper voor het orgel en zijn salaris. Er zijn twee voorstellen voor het salaris: f 10,- en f 15,-. Na een stemming wordt besloten f 15,- per jaar te gaan betalen. Als pomper wordt Hendrik Brink benoemd. (11)
Op 14 september 1904 komt een brief aan de orde van ds. Boers van de Hervormde Kerk in Sleen om een collecte te houden voor de aanschaf van een pijporgel in zijn kerk in plaats van het huidige harmonium. De kerkenraad wijst dit voorstel af omdat ze sinds 3 weken zelf een pijporgel in de kerk hebben. (08) (12)
Het orgel wordt op 28 augustus in gebruik genomen. Dr. Abbing hield een rede naar aanleiding van Exodus 15: 2.

Dispositie:
Manuaal: Bourdon16', Prestant 8', Viola di gambe 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2' 
Pedaal: aangehangen C-a


Provinciale Drentsche en Asser courant 27-08-1904, 31-08-1904

1921: Dhr. Lubbers neemt na 53 jaar afscheid. Hij funcioneert eerst als voorzanger, daarna als organist. Er worden sollicitanten opgeroepen om de functie per 1 december te gaan vervullen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 15-11-1921, 18-11-1921, Emmer courant 30-11-1921

1923: Mej. Zwols wordt benoemd als tijdelijk organist.

Provinciale Drentsche en Asser courant 25-09-1923

1927: Muziekavond in de kerk.

Emmer courant 06-04-1927

1927: Ds. Burger schijft een boekje over de kerk. Het orgel wordt echter niet genoemd.


Foto voor 1929, toen het tongewelf nog niet was aangebracht. (15)

1928/1929: Door het aanbrengen van een tongewelf in de kerk wordt het orgel nu geheel zichtbaar. Hiervoor had de kerk een vlak balkenplafond, waardoor de bovenste helft van de orgelkas niet goed zichtbaar was.
In het bestek uit 1929 van architect G. Hoekzema staat in artikel 3 dat het orgel geheel met hout omkleed moet worden. In artikel 8 worden de werkzaamheden aan het orgelbalkon beschreven. In artikel 10 worden de trappen naar het orgelbalkon en het trapje naar de plaats van de organist beschreven. Verder de nogal onduidelijke zin: 'de bekleding van het orgel zodanig vernieuwen, met hout van nader te bepalen afmetingen''. De kolommen onder de orgelgalerij moeten worden voorzien van basementen. (10)


Tekeningen van de restauratie in 1929 (klik op de afbeelding voor een vergroting)


Detail orgel


Ansichtkaart (03) en foto (03)

193x: Johan van Meurs noteert de dispositie in zijn dispositiecahier. Het orgel heeft nog geen windmotor. Bij de Viola da Gamba mist het registeropschrift. (13)

Klik op de afbeelding voor een vergroting

1945: Er wordt een advertentie geplaatst voor een organist.

Provinciale Drentsche en Asser courant 11-12-1945

1950: Propaganda-kunstavond op 17 januari van de Nederandse blindenbond met de blinde organist Joh. Slegtenhorst aan het orgel en de eveneeens blinde Gusta van der Heijden viool.
Op 8 april een kunstavond ten bate van de gezinszorg door Dr. G. Bas orgel(Vermoedelijk wordt hier dr. Das bedoeld, organist van de Grote Kerk in Emmen), Maria Ykema mezzo-sopraan en Jaap Groenewold hobo.
Op 24 oktober door dezelfde musici een concert ten bate van de kankerbestrijding.

Provinciale Drentsche en Asser courant 17-01-1950, 08-04-1950, 24-10-1950

1961?: Plaatsing van een windmotor?


Foto: nr. Pu 26860 1964 (16)


Foto: Stichting Orgelcentrum Gr 3198

1976: Reparaties door Opten. Mogelijk werd toen het pedaalklavier vervangen (02)

1977-1978: Restauratie van de kerk

1978: A.J. Opten herstelt het orgel na de restauratie van de kerk. Hij voert de volgende werkzaamheden uit:
 - Verlaging van de winddruk.
 - Nieuwe slepen met kunstof ringen met veer. De oude eiken slepen worden onderin het orgel bewaard.
 - Vervanging van het draadwerk en de ventielveren.
 - Overschilderen in een blauwe kleurstelling (07)
Kerk en orgel worden op 5 juni weer in gebruik genomen. Zie het programmaboekje. (14)


Tekening van 4 januari 1978 door het Bureau Monumentenzorg. Het orgel links. (Klik op de afbeelding voor een vergroting) (14)

1979: In het opleveringsrapport van 28 februari van de kerkrestauratie staan voor het orgel de volgende opmerkingen:
- De orgelbank dient dichter bij de speeltafel te staan. Eventueel een andere orgelbank met steunpunten aan weerszijden.
- De orgellamp dient beter te worden afgeschermd. (14)

2000: De dakruiter wordt gerestaureerd en het interieur wordt geschilderd. Ook het orgel wordt meegenomen bij de schilderbeurt.

2006: Orgelmaker Reil maakt de scheuren in de balgen provisorisch dicht. De winddruk wordt weer verhoogd. (02)
Orgeladviseur Stef Tuinstra schrijft een restauratierapport gedateerd op 22 juni 2006. Dit bestaat uit de volgende delen:
 - Historie
 - Beschrijving van het orgel in de huidige situatie
 - Huidige staat en geconstateerde gebreken
 - Restauratieplan
 - Samenvatting. (07)

Reil ontvangt een brief van 21 juli van orgeladviseur Stef Tuinstra voor het uitbrengen van een offerte voor de restauaratie van het orgel. Tegelijkertijd krijgen ook Mense Ruiter en Bakker & Timmenga een uitnodiging voor het uitbrengen van een offerte. In de brief wordt duideijk gemaakt dat de restauratie nog een poos op zich kan laten wachten. De offertes dienen als informatie bij het aanvragen van de subsidie.
De door Reil uitgebrachte offerte is gedateerd op 11 september. (07)

2007: Reil vernieuwt het pedaalklavier. (07)

2008: Er wordt gestart met het plannen van de restauratie. Zie ook de toen uitgegeven brochure.
Op 12 augustus schrijft Reil een brief dat het contract kan worden opgemaakt op basis van de offerte uit 2006. De kosten voor de restauaratie van het pedaal, die al is uitgevoerd, worden uit het contract gehaald. (07)


2008: Op verzoek van organist Cees Roubos wordt onderzocht of het mogelijk is een zelfstandig pedaal aan het orgel toe te voegen. Als daar bijvoorbeeld een Trompet 2' of een Cornet 2' in zouden worden opgenomen, dan zijn veel koraalbewerkingen uit de barok op dit eenklaviers-orgel uitvoerbaar door de cantus-firmus op het pedaal te spelen. Zie de brief van 17 november 2008 van de kerkvoogdij met een bijlage door Cees Roubos. (07)
De Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel geeft een subsidie van EUR 1500,-. (09)

2009: Er is nog EUR 35.000,- tekort voor de financiering van de restauratie. (17)

Tekeningen door Reil voor de uitbreiding met een zelfstandig pedaal. Klik op de afbeelding voor een vergroting.(07)

2010: Voor het toevoegen van een zelfstandig pedaal wordt op 21 december 2010 een offerte uitgebracht met een Subbas 16' en een Trompet 4'.
Deze uitbreiding wordt echter niet gerealiseerd vanwege de kosten en de ruimte die een zelfstandig pedaal inneemt. De ruimte achter het orgel wordt ook gebruikt als expositieruimte en daar zou weinig van over blijven. (07)

2013: Restauratie door Reil met als adviseur Stef Tuinstra. (07)
Op hoofdlijnen werden de volgende werkzaamheden uitgevoerd:
 - Het binnenwerk van het orgel wordt overgebracht naar de werkplaats in Heerde. De kas blijft in de kerk en wordt ter plaatse hersteld.
 - Er worden nieuwe houten bekroningen gemaakt naar voorbeeld van andere Proper-orgels
 - De oude electra wordt vervangen zoveel mogelijk onzichtbaar aangebracht.
 - Installatie van een nieuwe windmotor en dempkist
 - De balg wordt opnieuw beleerd
 - De windlade wordt volledig gedemonteerd en gerestaureerd. De oude eiken stokken worden weer geïnstalleerd. De westaflex conducten worden vervangen door loden exemplaren. Er worden liegelind ringen aangebracht.
 - De mechaniek wordtl nagelopen en gerestaureerd.
 - Het pijpwerk wordt schoongemaakt en herstelt. De intonatie wordt zoveel mogelijk intact gelaten

Bericht uit http://zweeloo-digitaal.nl (18)
'Restauratie orgel Hervormde Kerk Zweeloo afgerond
Op zondagmiddag 29 september a.s. gaan tijdens een feestelijke bijeenkomst in de Hervormde Kerk van Zweeloo, alle registers weer open van het volledig gerestaureerde Proper Orgel.
De restauratie was echt geen overbodige luxe en voor de vaste organist Cees Roubos is het dan nu ook absoluut niet meer nodig, bepaalde registers te moeten overslaan.
De Kerkenraad is erg verheugd nu weer zover te zijn, dat de voltooiing van de restauratie en de officiële her-ingebruikneming van het orgel op die dag gevierd kan worden en hoopt op een grote opkomst.
‘Met behulp van giften en bijdragen van zovelen, is deze restauratie succesvol verlopen. Als dank biedt de Kerkenraad die middag dan ook een orgelconcert aan. In combinatie met prachtige zang en een korte uitleg door betrokkenen bij dit orgel-project’, zegt Kerkrentmeester Epke Wiersma.
De vakmensen hebben volgens Wiersma werkelijk een fantastisch stuk werk geleverd. ‘Zo heeft men, teneinde het orgel meer mogelijkheden te geven, als extra het voetpedaal-klavier uitgebreid naar 27 tonen. Verder werd het orgel verfraaid met passende ornamenten, die oorspronkelijk niet geplaatst konden worden in het door de firma Proper uit Kampen in 1905 gebouwde orgel. Daarvoor was het vlakke plafond niet geschikt. In 1928 is er pas een toog-plafond geplaatst.’
In 2006 werd met de voorbereiding van de restauratie gestart. ‘Orgel-adviseur Stef Tuinstra werd gevraagd met een historisch en bouwkundig goed onderbouwd rapport te komen en een restauratieplan te maken. Op basis van dit plan werd een drietal offertes aangevraagd bij gerenommeerde orgel restaurateurs, waarvan de firma Reil uit Heerde met het beste voorstel kwam. Onder deskundige leiding van Stef Tuinstra werd het karwei ook aan Reil gegund’, schetst Wiersma de procedure.
De totale restauratiekosten van het project, inclusief elektra, timmerwerk, schilderwerk en btw, zouden uiteindelijk oplopen tot een bedrag van 135.000 euro; waarvan de lokale Hervormde gemeente ruim 40.000 euro bijeen bracht. ‘Aanvankelijk ging het kerkbestuur er vanuit, voor de restauratiekosten van dit monument in aanmerking te komen voor een bijdrage uit het landelijk fonds, waarmee circa 35 % van de kosten gedekt zouden zijn. De aanvraag werd echter afgewezen. Vanwege het feit dat de restauratiekosten ‘te laag’ waren om een succesvol beroep op deze landelijke regeling te kunnen doen. Pas boven een bedrag van 100.000 euro kwamen we er voor in aanmerking. Ook bezwaar en beroep bij de rechtbank haalden om die reden dan ook niets uit. Tenslotte besloot de Kerkenraad in 2009, de restauratie toch door te laten gaan en de kosten dan zelf maar te gaan dragen. Wel schreef de Kerkenraad ongeveer 50 fondsen en particulieren aan, met het verzoek om een bijdrage te leveren in de kosten. Op deze manier werd er bij elkaar ongeveer 40.000 euro geschonken. Echt een fantastisch resultaat’, zegt Wiersma.
Het monumentale Proper Orgel vervult volgens de Kerkrentmeester een zeer belangrijke functie in het kerkje. ‘Het orgel wordt niet alleen gebruikt tijdens de zondagse eredienst, maar ook bij bijzondere diensten. Bij rouw- en trouwdiensten, kerkelijke hoogtijdagen en concerten; maar er wordt ook les op gegeven aan een aantal (startende) orgelspelers. Een paar actieve werkgroepen, die jarenlang hun opbrengsten ten goede hebben laten komen aan het orgel-fonds, willen we toch nog even expliciet noemen. Dat hebben ze wel verdiend: De werkgroep Orgel en de werkgroep Expositie, meestal Zweeler Palet genoemd.
‘En’, benadrukt Wiersma, ‘laten we vooral het belang van het lokale Trijntje Geerts Fonds niet vergeten, waarvan de renten jarenlang voor een groot deel gereserveerd werden voor deze restauratie. Tenslotte werd er een lening van 15.000 euro afgesloten, om de begroting geheel sluitend te krijgen. Wij hebben weer een prachtig gerestaureerd en geschilderd orgel, dat weer decennia mee kan. Een kroonjuweel om trots op te zijn.’ Zondagmiddag 29 september a.s. is iedereen om 14.30 uur dan ook van harte welkom, hiervan tijdens de ‘her-ingebruikneming’ getuige te zijn.'


Foto Roelof Kooiker (06)



Foto Roelof Kooiker 2014 (06)

In het kerkblad van 12 april 2013 verschijnt tijdens de restauratie een artikel over het orgel. Zie blz. 01 en 02.
Het orgel wordt op 29 september 2013 weer in gebruik genomen (Zie uitnodiging) met een toelichting door Hans Reil en een klankdemonstratie en concert door Stef Tuinstra. (07)
Reportage door RTV Drenthe op 28 september 2013: http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/77946/Opknapbeurt-kerkorgel-Zweeloo-afgerond (24-03-2025)


Bronvermelding:
  1. Boek: Jan Proper (1853-1922) : Orgelbouwer op het grensvlak van ambachtelijk en industrieel / R. Walsma. - Leeuwarden : R. Walsma, 2005.
  2. Boek: Hans Fidom (redactie), Het Historische Orgel in Nederland 1902-1910, Amsterdam: Nationaal Instituut voor de Orgelkunst, 2010. blz. 126-127
  3. www: https://reliwiki.nl/index.php/Zweeloo,_De_Wheem_10_-_Hervormde_Kerk (24-03-2025)
  4. Boek: Jan Proper (1853-1922) door Roel Walsma
  5. Boek: Jan Proper (1853-1922) Herzien en uitgebreide werklijst
  6. E-mail: Relof Kooiker d.d. 14 september 2014
  7. 1Archief Reil
  8. Artikel van Floor Vogelaar in "Het 13de eeuwse kerkje van Zweeloo" door Jan Warmolts 2002 Blz. 35-38
  9. Mededelingen nr. 75 voorjaar 2009 Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel
  10. Drents Archief: 0406 Nederlands Hervormde Gemeente Zweeloo 52 Bestek en voorwaarden met tekeningen voor het restaureren van de kerk; 1929
  11. Drents Archief: 0406 Nederlands Hervormde Gemeente Zweeloo 36 Register van notulen van vergaderingen van kerkvoogdij en notabelen 1897-1931
  12. Drents Archief: 0406 Nederlands Hervormde Gemeente Zweeloo 2 Registers van handelingen van de kerkenraad en notulen van vergaderingen van het kiescollege 1888-1922
  13. Boek: Jaap Brouwer, Johan van Meurs – Een studie over een pionierend orgeladviseur, Groningen: Philip Elchers, 2017.
  14. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 1903 Zweeloo, De Wheem (NH kerk); 1956-1984
  15. Kerkblad van Zweeloo van 12 april 2013
  16. www: https://www.kerkeninbeeld.nl (24-03-2025)
  17. www: http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/33732/Restauratie-kerkorgel-nog-onzeker (24-03-2025) RTV Drenthe 24 februari 2009
  18. www: https://zweeloo-digitaal.nl/index.php/kunst-cultuur/1227-restauratie-orgel-hervormde-kerk-zweeloo-afgerond (24-03-2025)


Foto Roelof Kooiker (06)



Foto Roelof Kooiker (06)


Foto Geert Jan Pottjewijd. Klik op de afbeelding voor een vergroting