Eext, Hervormde kerk
Informatie over de kerk
Ansichtkaarten
Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 18 juli
2022
- J.S. Bach (1685-1750):
Fuga in G BWV 576 Registratie:
Prestant 8', Octaaf 4', Octaaf 2'
- Joh. van Leeuwen:
Preaeludium uit
Orgelalbum Mosmans deel I Registratie: Holpijp 8'
1910: Het echtpaar H. Meijering en H. G. Meijering-Homan schenkt ter gelegenheid van hun
50-jarige echtvereniging op 5 september een orgel aan de kerk. (01)
In de
notulen van de kerkenraad en de kerkvoogdij is niets terug te vinden van de
schenking van het orgel. (05) (06)
Door
de komst van het orgel verviel de functie van voorzanger en moest de voorzanger
voortaan de blaasbalg bedienen.(09)
Het orgel is gebouwd door J. Doornbos.
De kas, met snijwerk en vazen is
gemaakt door J. Dekker GZN. uit Goes. Op de zijkant van het orgel staat de
vermelding: J. Dekker Gzn./10 Febr.1911 (01)
Het orgel heeft
nooit een pedaalklavier gehad.
Het orgel wordt op 6 februari 1911 in gebruik
genomen met een bespeling door de organist van Anloo dhr. Veltmeijer.
Als
organist wordt aangesteld het hoofd van de school in Eext dhr. Oosterhoff.
Dispositie:
| Manuaal |
C-f3 |
| Viool Prestant |
8' van C tot B in combinatie met Holpijp 8' |
| Holpijp |
8' |
| Octaaf |
4' |
| Fluit |
4' |
| Octaaf |
2' |
Provinciale
Drentsche en Asser courant 07-10-1910, Nieuwsblad van
het Noorden 07-10-1910
Nieuwsblad van
het Noorden 07-02-1911, Provinciale Drentsche en Asser courant
07-02-1911, Nieuwe Veendammer
courant 04-02-1911
Gedenkbord onder het orgel
Foto: Arian van der Mark (2018) Klik op de foto voor een vergroting
1921: Organist Oosterhoff is 40 jaar werkzaam in het onderwijs,
waarvan 20 jaar in Eext.
Provinciale Drentsche
en Asser courant 16-11-1921
1928: Organist Oosterhoff
gaat na bijna 47 dienstjaren bij het onderwijs met pensioen. Hij neemt ook
ontslag als organist.
Hij wordt opgevolgd door dhr. Mulder uit Annen.
Provinciale Drentsche en Asser courant 05-05-1928
Provinciale Drentsche en Asser courant 22-09-1928, 07-10-1929
1931: Mej. Broekema uit Eext wordt benoemd als organist.
Provinciale Drentsche
en Asser courant 01-08-1931
1934: Mej. Broekema
vertrekt en als haar opvolger wordt dhr. Poelman uit Eext. Deze trekt zich
echter terug, waarna een sollicitatieprocedure wordt gestart. Er hebben zich
zeven sollicitanten gemeld.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 21-08-1934, 30-08-1934
1937: De tekst op het
orgel wordt vermeld in het boek van Belonje: Gedenkwaardigheden. (01)
1948:
Reparatie door de orgelmaker Doornbos voor f 700,-. Het orgel wordt in de
werkplaats in Groningen hersteld. (09)
1956:
In de kerkenraadsvergadering van 2
november wordt gesproken over de besteding van het geld voor de verfraaiing
van het kerkgebouw. Overwogen wordt de pompinstallatie van het orgel te
vervangen door een windmachine zodat de orgelpomper niet meer nodig is. Er zal worden geïnformeerd naar
de kosten bij de kerk in Anloo. Daar is een pomp geïnstalleerd.
Op
13 december doet voorzitter Van Wezep
verslag van zijn onderzoek naar de kosten van een windmachine. De
kosten zijn ongeveer f 1.000,-. (07)
Per 1
januari 1957 is er een nieuwe organist nodig.
Provinciale
Drentsche en Asser courant 01-12-1956
Jaren '50 en '60: Onderhoud door P.L. Leemhuis.
(03) (02)
1961: Op
19 juli schrijft Ruiter naar
aanleiding van een vraag van organist Bruining over het onderhoud van het orgel.
Een stemming kost als het orgel 5 stemmen heeft f 7,- per stem. Reparaties
worden in uurloon berekend. Bij het stemmen dient er een orgelpomper aanwezig te
zijn. Eén stembeurt per jaar is voldoende. De kosten van een windmotor zijn f 662,- (wisselstroom) en f 602,40 (draaistroom).
(08)
1962: Op 18 april
correspondeert Ruiter met organist Bruining. Met een windmachine kan Bruining onafhankelijk spelen.
Hij moet maar eens zien wat hij kan bereiken.
Op
18 april schrijft Ruiter aan de
kerkvoogdij dat organist Bruining graag een stemrapportje zou willen hebben.
Ruiter verwijst naar de brief uit 1961. De prijzen van de windmachines zijn nu f
636,50 (draaistroom) en f 705,50 (wisselstroom). Een stemming kost f 42,50.
De stemmer van Ruiter heeft geconstateerd dat het orgel erg vuil is en nodig
schoongemaakt moet worden. De kosten daarvan worden geschat op f 700,- De
kwaliteit van het orgel is niet zo best en het zal waarschijnlijk nooit
vlekkeloos functioneren. Door onderhoud en schoonmaak kan het orgel weer tien
jaar mee. In de klantenkring van Ruiter zijn er nog maar twee orgels zonder
windmachine. (08)
1963: Op
17 mei schrijft Ruiter aan de
kerkvoogdij dat de prijs van een wisselstroom-windmotor is gestegen naar f
817,-. De levertijd is circa 3 maanden. Het vernieuwen van alle 350 membranen en
een schoonmaak komt op f 1266,-. Als de vervanging van de membranen wordt
uitgevoerd zal het
orgel binnen korte tijd onbespeelbaar worden. Bewaard is een
notitie van Ruiter met een berekening
van de kosten.
Op 19 mei antwoordt
de kerkvoogdij dat men akkoord gaat met het voorstel van Ruiter. Graag bericht
wanneer de werkzaamheden beginnen.
Op
22 mei dankt Ruiter voor de opdracht. De windmachine wordt besteld. De
geplande stembeurt wordt uitgesteld tot na het plaatsen van de windmachine.
Op
3 september meldt Ruiter dat de
windmachine is aangekomen en dat de werkzaamheden zullen starten op 9 september.
Het orgel kan twee zondagen niet worden gebruikt. Een deel van het orgel wordt
meegenomen naar de werkplaats voor het vervangen van de membranen. Misschien kan een harmonium
worden geleend van een andere kerk in de buurt.
Op
10 oktober meldt Ruiter dat de
werkzaamheden zijn afgerond. Soms doen zich in het begin na de werkzaamheden
kleinen storingen voor. Dit graag snel melden zodat het gratis kan worden
verholpen. Een nota van f
2.083,- is ingesloten.
Op 24 oktober
schrijft Ruiter dat de door de organist gemelde zwak klinkende pijp wordt
veroorzaakt door een membraan die niet goed afsluit. Dit is gerepareerd. Het
windverlies aan de balgkant is normaal voor dit type orgels omdat zich daar de
lekventielen van de registercancellen bevinden. (08)
1987: Op 8 mei
schrijft orgelmakerij Ruiter dat er tijdens de stembeurt houtworm aan de
onderkant van de windlade is geconstateerd. Geadviseerd wordt een
vergassingsbedrijf te laten komen om dit op te lossen. (04)
1991: In het herdenkingsboek van 150 jaar kerk in Eext (09) staat de orgelgeschiedenis uitgebreid beschreven:
'Had Eext sinds 1841 een
eigen kerk, een orgel om de diensten muzikaal te begeleiden ontbrak Zoals ook in
verschillende andere kerken destijds gebruikelijk was, werd er tijdens de
eredienst gebruik gemaakt van het stemgeluid van een voorzanger. De zitplaats
van de voorzanger was in de diakenenbank, waar een mogelijkheid was een
lessenaar te bevestigen. Deze lessenaar is toentertijd, omdat hij overbodig was
geworden verwijderd, doch sinds kort is hij weer uit het 'archief opgeduikeld en
weer op de oorspronkelijke plek teruggeplaatst. De functie van voorzanger was
meestal gekoppeld aan die van de koster. Dat de schoolmeester vaak beide
bijbaantjes uitoefende, moge blijken uit de volgende oproep voorkomende in de
Asser Courant:
‘Het plaatselijk bestuur der gemeente Anloo roept
sollicitanten op voor schoolonderwijzer, benevens koster en voorzangerspost te
Eext. De sollicitant moet tenminste de derde rang hebben. Stukken inzenden voor
16 October 1846. Het inkomen zal zijn f 260,- benevens het provenu der
avondschool.
De Burgemeester J.A. Meursing.
Op 5 september 1910 vierde
het kinderloze echtpaar Meijring-Homan haar 50-jarige echtvereniging. Hun
huwelijk was destijds in onze kerk ingezegend. Ter gelegenheid
van deze voor
het echtpaar heuglijke gebeurtenis schonken zij de kerk een orgel. Een
instrument dat door de orgelbouwer J. Doornbos uit Groningen werd vervaardigd.
Het is geplaatst op een houten balustrade onder het gepleisterde tongewelf. Van
het orgel met drietorenfront en een lampenhouder in Jugendstil, is de kas
voorzien van snijwerk en vazen, gemaakt door J. Dekker & Zn. uit Goes.
Aanvankelijk was het instrument voorzien van een blaasbalg met handbediening,
maar naderhand is een elektrische windmachine aangebracht. Onder de middelste
toren bevindt zich een witmarmeren plaat met het opschrift `Geschenk van H.
Meijring en H.G. Meijring-Homan ter gelegenheid van hunne
50-jarige
echtvereniging, 5 September 1910.
In november 1948 is het orgel gerestaureerd
door de firma Doornbos. Het moest hiervoor tijdelijk uit de kerk worden
verwijderd en naar Groningen worden overgebracht. Voor de begeleiding tijdens de
erediensten werd zolang gebruik gemaakt van een harmonium. De functie van
voorzanger hoefde dus niet weer in ere te worden hersteld. Op 30 januari 1949
werd het opgeknapte orgel weer in gebruik genomen.
Volgens prijsopgaaf zou
deze restauratie ongeveer f 700,- hebben gekost.
Wie waren deze schenkers van
het orgel?
Oudere inwoners van ons dorp kunnen zich het echtpaar Meijring (ook
wel Meijering genaamd) wel herinneren. Zij bewoonden de boerderij Hoofdstraat 1a
en zij werden tot de meer welgestelden van het dorp gerekend.
Hindrik
Meijring werd op 25 maart 1830 te Eext geboren als zoon van Harm Meijring en
Jantien Braams. Bij de scheiding van de markegronden te Eext in 1869 bleek Harm
Meijring het grootste aandeel van alle boeren in de onverdeelde marke te
bezitten.
Hendrika Gezina Homan werd op 11 oktober 1834 in Gieten geboren.
Zij was een dochter van Bernier Lucas Homan en Jantien Niewold. Vader Homan was
molenaar en graanhandelaar te Gieten. Dat ook Hendrika Gezina Homan uit een
vooraanstaande Drentse familie kwam, moge blijken uit het feit, dat haar
grootvader Louwe Niewold Ette van Drenthe is geweest.
Kort na elkaar
overleden beide echtgenoten in 1921. Zij liggen beiden vooraan op het kerkhof te
Eext begraven.'
2006:
Op 5 april meldt Ruiter dat er op 29
maart diverse storingen zijn verholpen. Niet alle storingen konden worden
opgelost. Het orgel is lang buiten gebruik geweest en heeft geleden van de
droogte. De algehele toestand is slecht en het is zeer vervuild. Het balgleer is
uitgedroogd en er is houtworm geconstateerd in het pijprooster. Groot onderhoud
is zeer noodzakelijk.
Op 11 mei
meldt orgelmakerij Ruiter dat het orgel op 3 mei is onderzocht. Na het voorlopig
bespeelbaar maken op 29 maart is de toestand nog verder verslechterd door de
aanhoudende droogte. Het orgel is nu zo goed als onbruikbaar door lekkages.
Oplapwerk is weggegooid geld. Alleen groot onderhoud of een restauratie biedt een
oplossing. Bij de ingebruikname van de kerk kan een kistorgel van Ruiter worden
gebruikt.
Op 31 juli schrijft
Ruiter aan de kerkvoogdij dat er contact is geweest met de restauratie-architect
R. Kouwen. Het instrument is het waard om gerestaureerd te worden. (04)
2009: Op 2 november
meldt de beheerder van de kerk dat er een BRIM-beschikking is afgegeven. Kan
Ruiter het orgel restaureren tussen 01-01-2010 en 31-12-2015?
Kan het orgel
worden opgenomen in de planning. (04)
2010: Op
1 februari wordt beslist dat Ruiter
de restauratie kan uitvoeren. De tart wordt verwacht in maart 2011
en afronding in juli 2011.
Het
contract voor de restauratie door orgelmakerij Ruiter wordt getekend in
februari 2010.
De beschrijving van
de werkzaamheden is niet gedateerd.
- Demontage van het volledige instrument
en vervoer naar de werkplaats
- Herstel van de zeer lekke windlade. Nieuwe
schroeven van koper.
- Balg opnieuw beleren. Herstel van de handpompinstallatie.
Nieuwe windmachine in dempkist.
- Alle membranen vervangen en pakkingen weer
sluitend maken
- Registratiemechaniek nazien en vervangen waar nodig
- De
klaviatuur reinigen en opnieuw afregelen. Stoot- en vangkussens vernieuwen
-
Orgelkas herstellen
- Alle pijpwerk reinigen en stemschade herstellen. Hoeden
weer sluitend maken. Houten pijpen controleren op winddichtheid en herstellen
waar nodig
- Pijpwerk weer goed tot spreken brengen op basis van de huidige
winddruk, toonhoogte en temperatuur (04)
2011:
Op 31 maart schrijft Ruiter aan de
beheerder van de kerk dat de membraanstokken van slechte makelij zijn (vuren).
Herstel loont zich niet. Voorgesteld wordt om de membraanstokken te vervangen
door nieuwe eiken exemplaren. Dit brengt meer kosten met zich mee. Is dit akkoord?
Op 15 november meldt Ruiter dat de
restauratie is afgerond en dat de laatste termijn kan worden betaald. De
restauratie heeft langer geduurd dan gepland vanwege de zoektocht naar de
juisten membranen. (04)
2012: De
ingebruikname vindt plaats op 13
oktober met een concert door adviseur Stef Tuinstra en diverse toespraken. (04)
De kerk wordt aan het einde van het jaar overgenomen door het Drents Landschap.
Foto: Arian van der Mark (2018) Klik op de foto voor een vergroting
Foto's: Geert Jan Pottjewijd (2022) Klik op de foto's voor een vergroting
Bronvermelding:
- J. Belonje en J. Westra van Holthe, Genealogische en
heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Drenthe,
Assen: Van Gorcum, 1937.
- Het orgel werd op 5-5-1958, 18-7-1959 en 24-8-1965 gestemd door P.L. Leemhuis te Zuidbroek, volgens
een opschrift in de kast.
- Boek: Het Historische Orgel in Nederland
1902-1910 blz. 350, NIvO, 2010
- Archief Mense Ruiter
- Drents Archief: 0787 Nederlands Hervormde Gemeente
Eext 1 Register van handelingen van
de kerkenraad, 1841-1921
- Drents Archief: 0787 Nederlands Hervormde Gemeente
Eext 15 Registers van notulen van vergaderingen van de kerkvoogdij 1872-1925
- Drents Archief: 0787 Nederlands Hervormde Gemeente
Eext 2 Register van handelingen van de kerkenraad 1925-1962
- Mense Ruiter Oude Archief
- Boek: 150 jaar kerkgeschiedenis Eext, Anderen en
Eexterzandvoort 1841-1991
